Тошкент давлат юридик университети тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси, 
Хўжалик процессуал кодекси, Жиноят кодекси, Cолиқ кодекси, 
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс ва бошқа кодексларда, 
тадбиркорлик фаолиятига оид бўлган қатор қонунлар, жумладан, 
“Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида”ги, 
“Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя 
қилиш тўғрисида”ги, “Фермер хўжалиги тўғрисида”ги, “Деҳқон 
хўжалиги тўғрисида”ги, “Хўжалик ширкатлари тўғрисида”ги, 
“Хусусий корхона тўғрисида”ги
ва бошқа қатор қонунларда, 
Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, ҳукумат 
қарорларида мустаҳкамланган.
Шунингдек, 
“Қишлоқ хўжалиги корхоналарини санация қилиш 
тўғрисида”
ги 
Қонуни 
қишлоқ 
хўжалиги 
корхоналарининг 
банкротлигида уларни санация қилиш билан боғлиқ муносабатларни 
ҳуқуқий тартибга солишга қаратилган. 
Мамлакатимизда банкротликка оид муносабатларни тартибга 
солишда Президент фармонлари, қарорлари ва фармойишлари муҳим 
аҳамиятга эга, жумладан 
1998 йил 4 мартдаги
“Хўжалик юритувчи 
субъектларнинг 
иқтисодий 
ночорлиги 
ва 
шартнома 
мажбуриятларини бажарилиши учун мансабдор шахсларнинг 
жавобгарлигини кучайтириш тўғрисида”ги, 1999 йил 23 июлдаги 
“Корхоналар 
банкротлиги 
ва 
санацияси 
механизмини 
такомиллаштириш тўғрисида”
ги фармонлари катта рол ўйнайди. 
Банкротликка оид муносатларни тартибга солишга қаратилган 
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 
1999 йил
26 июлдаги “Корхоналарнинг банкротлиги тўғрисидаги қонунчиликни 
амалга оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар ҳақида”ги
362-сон, 2009 йил 11 июндаги 
“Банкротлик тўғрисида”ги 
Ўзбекистон 
Республикаси 
Қонунида 
назарда 
тутилган 
маълумотларни эълон қилишни тартибга солиш чора-тадбирлари 
тўғрисида”ги 160-сон
ва бошқа қарорларини ҳам ҳуқуқий манба 
сифатида эътироф этиш мумкин. 

---

IV БОБ. Тадбиркорлик субъектларининг банкротлиги
125 
“Банкротлик тўғрисида”ги Қонунга мувофиқ ҳамда корпоратив 
бошқарув сифатини яхшилаш, хўжалик юритувчи субъектларнинг 
иқтисодий аҳволи барқарорлиги юзасидан уларнинг раҳбарлари ва 
мулкдорларининг 
масъулиятини 
ошириш, 
шунингдек 
сохта 
банкротлик, банкротликни яшириш ва қасддан банкротликка олиб 
келинган ҳолатларини ўз вақтида аниқлаш мақсадида Ўзбекистон 
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 
2013 йил 14 августдаги
“Сохта 
банкротлик, 
банкротликни 
яшириш 
ва 
қасддан 
банкротликка олиб келиш аломатларини аниқлаш қоидаларини 
тасдиқлаш тўғрисида”ги
224-сон
Қарори қабул қилинди. Мазкур 
қоидалар суд бошқарувчиси ва давлат солиқ инспекциялари 
ходимлари томонидан қарздорнинг молиявий-хўжалик фаолиятида 
сохта банкротлик, банкротликни яшириш ва қасддан банкротликка 
олиб келиш аломатларини аниқлаш юзасидан таҳлил қилиш 
тартибини белгилайди. Ушбу норматив ҳужжат сохта банкротлик, 
банкротликни яшириш ва қасддан банкротликка олиб келиш каби 
ҳаракатлар учун масъул шахсларнинг жавобгарликдан қочиб 
қолишини истисно этишда муҳим аҳамият касб этади. 
“Банкротлик тўғрисида”ги Қонунга ва Вазирлар Маҳкамасининг 
2013 йил 14 августдаги “Сохта банкротлик, банкротликни яшириш ва 
қасддан банкротликка олиб келиш аломатларини аниқлаш 
қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида”ги 224-сон Қарорига мувофиқ, 
Вазирлар Маҳкамасининг 
“Иқтисодий ночор корхоналарнинг суд 
бошқарувчилари фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари 
тўғрисида”
2004 йил 23 мартдаги 138-сон қарорига ўзгартириш ва 
қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги 2013 йил 8 октябрь 277-сон
қарори 
қабул 
қилинди. 
Мазкур 
қарорга 
мувофиқ, 
суд 
бошқарувчиларнинг вазифаларига ва уларни аттестациядан ўтказиш 
талабларига бир қатор қўшимча ва ўзгартишлар киритилди.
 
Шунингдек, ваколатли давлат органлари томонидан бу борада 
ўнга яқин норматив ҳужжатлар ҳам қабул қилиниб, тегишли тартибда 
рўйxатдан ўтказилган. 
“Корхоналарни молиявий соғломлаштириш ва 
тўлов қобилиятини тиклаш Намунали режаси”
, 
“Банкрот корхонани 
тугатиш бўйича иш юритувни амалга ошириш тўғрисида Низом”
, 
ваколатли давлат органининг 2006 йил 15 майдаги 1-сон қарори 
билан тасдиқланган 
“Суд бошқарувчиларининг аттестация 
комиссияси тўғрисидаги Низом”
ва бошқалар шундай ҳужжатлар 
жумласидандир. 

---

IV БОБ. Тадбиркорлик субъектларининг банкротлиги
126 
Банкротликка оид масалаларни ҳал этишда норматив-ҳуқуқий 
ҳужжат саналмасада, муҳим рол ўйнайдиган ҳужжат бўлиб 
Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленуми ва Раёсати 
қарорлари ҳам катта аҳамиятга эга. Чунки, тадбиркорлик фаолияти 
субъектлари ўртасидаги мулкий муносабатларни тартибга солувчи 
қонунчиликни такомиллашуви, фуқаролик муносабатларида янги 
институтларнинг пайдо бўлиши билан вужудга келаётган 
қийинчиликларнинг ечимини топишда Олий хўжалик суди 
Пленумининг 
хўжалик 
судларига 
раҳбарий 
кўрсатмалари 
(қарорлари)га таянилганида асосли бўлиши мумкин. Шунинг учун, 
Пленум томонидан қонунларни ва бошқа меъёрий ҳужжатларни 
қўллаш бўйича ишлаб чиқилган кўрсатмалар нафақат судлар учун, 
балки иқтисодий муносабатлар иштирокчилари учун ҳам муҳимдир. 
Ўз навбатида ушбу қарорлар низоларни моддий ва процессуал ҳуқуқ 
нормалари асосида адолатли ҳал этиш ва суд амалиётининг бир 
хиллигини таъминлаш, тегишли норматив ҳужжатларини тушуниш ва 
шарҳлашдаги ноаниқликларни бартараф этиш, суд ҳужжатлари 
сифатини ошириш, тадбиркорлик ва бошқа иқтисодий фаолиятда 
қонунбузарликларнинг 
олдини 
олиш 
ҳамда 
қонунчиликни 
мустаҳкамлашга хизмат қилади. 
“Банкротлик тўғрисида”ги Қонунни бир хилда қўлланилишини 
таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Олий xўжалик суди 
Пленумининг 
2006 йил 27 январдаги
“Банкротлик тўғрисида”ги 
Ўзбекистон Республикаси Қонунининг xўжалик судлари томонидан 
қўллашнинг айрим масалалари ҳақида”ги 142-сон
қарори қабул 
қилинган. 
Халқаро муносабатларда банкротлик билан боғлиқ масалалар 
ҳуқуқий тартибга солишда БМТнинг халқаро савдо ҳуқуқи 
Комиссияси (ЮНСИТРАЛ) томонидан трансчегаравий ночорлик 
ҳақида Намунавий қонун ишлаб чиқилган. Мазкур қонун давлатларга 
ўз миллий қонунчилиги тизимига инкорпорация қилиш учун тавсия 
қилинган (1997 йил 15 декабрдаги БМТ Бош Ассамблеяси 52/158 
резолюцияси).