Тошкент давлат юридик университети тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

б) ҳуқуқий ҳимоя тизимини институционал тузилмалари ҳам 
ҳуқуқий ҳимояни қўлланиши ва самарали амалга оширилишини 
таъминлайди.
Институционал тузилмалар ўзига хос ташкилий-
ҳуқуқий қурилмалар сифатида намоён бўлади. Ташкилий-ҳуқуқий 
тузилмалар ҳуқуқий ҳимояни амалга ошириш ёхуд ҳимояланувчи 
субъектга бундай вазифани бажаришга кўмаклашиш функцияларини 
бажаради. Айнан институционал тузилмалар ҳуқуқий ҳимоя 
тизимини барқарорлиги, доимийлиги, тизимлашни белгилайди. 
Институционал тузилмалар ҳам оммавий ҳуқуқий, ҳам хусусий 
ҳуқуқий характерга эга бўлиши мумкин. Давлат органлари тизимида 
махсус ихтисослашган идоралар – ҳуқуқни муҳофаза қилувчи 
органлар (прокуратура, ички ишлар, монополияга қарши органлар ва 
ҳ.к.) бу соҳада фаол эканлигини таъкидлаш лозим. Ҳуқуқни муҳофаза 
қилувчи органларнинг ҳар бирини ўзига хос фаолият йўналиши, 
мақсадлари, вазифалари ва функциялари мавжуд, бироқ буларнинг 
барчаси бузилган ҳуқуқларни ҳимоя қилиш функциясининг муайян 
жиҳатларини қамраб олади ёхуд ушбу вазифалар билан узвий боғлиқ. 
Шу сабабли ҳам уларни ҳуқуқий ҳимоя тизимининг институционал 
тузилмалар сегментида алоҳида ўрин эгаллашини қайд этиш лозим; 
в) ҳуқуқий ҳимоя тизими таркибида процессуал воситалар 
ҳам муҳим роль ўйнайди
.
Айнан ҳуқуқларни ҳимоя қилиш жараёнида
муайян тартиб, 
таомиллар, процессуал ҳаракатлар кетма-кетлиги ва узвийлиги, 

---

XII БОБ. Тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқ ва қонуний 
манфаатларини ҳимоя қилиш 
338 
юридик ҳужжатлар шакл-шамойили белгилаб қўйилганлиги 
процессуал жараён иштирокчилари учун қулайлик туғдиради. 
Ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилишни талаб этаётган ёки ҳимояни 
амалга ошираётган субъект процессуал тартиб мавжудлиги ва унга 
қатъий риоя қилиш шартлиги сабабли бошқа шахсларни, айниқса, 
баъзи 
давлат 
ёхуд 
нодавлат 
ташкилотлар 
ходимларининг 
ўзбошимчаликлари, бюрократик муносабатлари таъсирини кескин 
камайтиради ёхуд олдини олади. Ушбу процессуал воситалар 
оммавий-ҳуқуқий ҳам, хусусий-ҳуқуқий ҳам, универсал-ҳуқуқий ҳам, 
локал-ҳуқуқий ҳам бўлиши мумкин. 
Ҳуқуқий ҳимоя тизими ҳар қандай ҳуқуқ тизими – оиласида 
(англо-саксон, қитъа, мусулмон ва ҳатто патриархал ҳуқуқ оиласида 
ҳам) мавжуд. Ҳуқуқий ҳимоя тизими кенг маънода ҳуқуқ-тартибот ва 
одил судлов тизимига таянади. Ҳуқуқий ҳимоя тизими ундан 
фойдаланувчи субъектлар доирасига қараб умумий ва махсус ҳуқуқий 
ҳимоя тизимларига табақаланади.