Тошкент давлат юридик университети тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

Мулк ҳуқуқи
- шахснинг ўзига қарашли мол-мулкка ўз хоҳиши 
билан ва ўз манфаатларини кўзлаб эгалик қилиш, ундан 
фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек ўзининг мулк 
ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни бартараф 
этишни талаб қилиш ҳуқуқидан иборатдир. 
(ЎзР ФКнинг 164-моддаси)
Оммавий мулк давлатга тегишли мулкдан иборат бўлиб, у икки 
хил кўринишда, яъни Ўзбекистон Республикаси мулки ва муниципал 
мулкдан ташкил топади.
Тадбиркорлик фаолияти умумий мулк, яъни бир неча фуқаролар 
ва юридик шахсларга тегишли бўлган мол-мулк асосида ҳам амалга 
оширилиши мумкин. Умумий мулк биргаликдаги ва улушли мулкдан 
иборат бўлиши мумкин.
Мулкий ҳуқуқ объектлари - 
Ўзбекистон Республикаси 
ҳудудидаги ер, ер ости бойликлари, ички сувлар, ҳаво ҳавзаси, 
ўсимлик ва ҳайвонот дунёси, иморатлар ва иншоотлар, 
маҳсулотлар, турар жой ва квартиралар, маҳсулот белгилари, саноат 
намуналари, ихтиролар, фойдали моделлар, саноат намуналари, 
интеграл микросхемаларнинг топологияси, селекция ютуқлари, 
маҳсулот белгилари ва хизмат кўрсатиш белгилари, асбоб-
ускуналар, моддий ва маънавий маданият буюмлари, пуллар, 
қимматли қоғозлар ва бошқа мол-мулклар; инсоннинг меҳнат 
қилиш қобилияти. 
Мулк ҳуқуқи эгалари ҳар бирининг, уларга тегишли бўлган 
умумий мол-мулкдаги улушлари (ҳиссалари) аниқ белгилаб қўйилган 
бўлса, бундай мулк улушли мол-мулк дейилади. Улушли мол-мулкда 
қонунга асосан ёки иштирокчиларнинг келишуви билан уларнинг 
улушлари аниқ белгилаб қўйилмаган бўлса, улушлар тенг деб 
ҳисобланади.
Умумий қоидага асосан биргаликдаги мулкка унинг эгалари 

---

V БОБ. Тадбиркорлик фаолиятининг мулкий асослари
154 
биргалашиб эгалик қиладилар ва фойдаланадилар. Лекин улар 
ўзаро келишиб, бошқача тартиб ўрнатган бўлишлари ҳам мумкин. 
Бундай мулкни тасарруф қилишда унинг эгаларининг розилиги 
талаб қилинади.
Тадбиркорлик фаолияти ривожланишининг таъсири остида 
биргаликдаги мулк ҳуқуқи иштирокчиларининг ҳар бирига уларнинг 
барчасининг розилиги билан ушбу мол-мулк юзасидан битимлар 
тузиш ҳуқуқи берилади. Масалан, эр-хотинга умумий биргаликдаги 
мулк ҳуқуқида тегишли бўлган мол-мулк негизида оилавий 
тадбиркорлик амалга оширилаётганда, иш муомалаларида эр-хотин 
номидан эрнинг ёки хотиннинг розилиги билан улардан бири 
иштирок этади, бу розилик якка тартибдаги тадбиркор рўйхатдан 
ўтказилаётганда тасдиқланган бўлиши лозим.
Тадбиркорлик фаолияти турли шаклдаги мулк ҳуқуқи асосида ва 
иштирокида амалга оширилиши мумкин. Агар тадбиркорлик умумий 
мулк асосида амалга оширилса, ҳар бир тадбиркорнинг тегишли 
улуши белгилаб қўйилади, шунга мувофиқ, тадбиркорликни амалга 
ошириш натижасида қўлга киритилган даромадлар ҳам улушларнинг 
миқдорига қараб, аъзолар ўртасида тақсимланади. 
Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, жамоалар, уларнинг 
бирлашмалари, жамоат ташкилотлари ва диний ташкилотлар, 
фуқароларнинг оилавий ва ўзга бирлашмалари, маҳаллий ўзини ўзи 
бошқариш идоралари, халқ депутатларининг барча бўғиндаги 
Кенгашлари ҳамда улар ваколат берган давлат бошқаруви идоралари, 
бошқа давлатлар, халқаро ташкилотлар, бошқа давлатларнинг 
юридик шахслари ва фуқаролари, фуқаролиги бўлмаган шахслар 
мулкий ҳуқуқ субъектларидир. Бир неча юридик шахслар ва 
фуқаролар айнан битта мулкнинг субъектлари бўлиши мумкин. 
Фуқаролик кодексининг 217-моддасига
мувофиқ, агар улушли 
мулк иштирокчиларининг улушлари қонун асосида белгиланиши 
мумкин бўлмаса ҳамда унинг барча иштирокчиларининг келишуви 
билан белгилаб қўйилган бўлмаса, улушлар тенг деб ҳисобланади. 
Тадбиркорликни амалга ошириш жараёнида улушлар ҳақида низо 
келиб чиққан тақдирда бундай низо умумий мулк-эгалари ҳар 
қайсисининг даъвоси бўйича суд томонидан ҳал қилинади. 
Ўтмишда