Toshkent davlat yuridik universiteti mamasiddiqov muzaffarjon musajonovich esanova zamira normurotovna

 
Savol:Sudning harakatlari to‘g‘rimi?  
 
 
 

---

 
FUQAROLIK PROTSESSUAL HUQUQI  
 
 
9-BOB. SUD MUHOKAMASI
 
 
9.1. Fuqarolik ishlari bo‘yicha sud majlisi  
va uning qismlari 
 
Fuqarolik  ishlarini  ko‘rib  chiqish  protsessual  qonunchilik  belgilab 
bergan  qat’iy  tartibda  o‘tkaziladi.  Sud  bajariladigan  ishlar  hajmiga  qarab 
quyidagi qismlarga bo‘lish mumkin: 
 
Sud  ishining  tayyorgarlik  qismi  ishni  mazmunan  ko‘rib  chiqish 
imkoniyatining  mavjudligini  aniqlashga  qaratilgan  protsessual  harakatlar 
tizimini tashkil etadi. 
Ishni ko‘rish uchun tayinlangan vaqtda sudya (sudyalar) majlis zaliga 
kiradi, sud majlisini ochib, qanday ish ko‘rilishini e’lon qiladi. 
So‘ngra 
sud  majlisining  kotibi  ish  bo‘yicha  chaqirilganlardan  kimlar  kelganligini, 
kelmaganlarga 
chaqiruv 
qog‘ozi 
topshirilgan-topshirilmaganligini, 
ularning  kelmaganlik  sabablari  to‘g‘risida  qanday  ma’lumotlar  borligini 
sudga ma’lum qiladi. 
Sud  kelganlarning  shaxsini  aniqlaydi,  shuningdek  mansabdor 
shaxslar va vakillar, shu jumladan advokatning ham  vakolatini tekshiradi. 
O‘zbekiston  Respublikasining  “Advokatlik  faoliyatining  kafolatlari  va 
1
• tayyorgarlik qismi
2
• ish holatlarini o‘rganish yoki ishni 
mazmunan ko‘rishni boshlash qismi
3
• sud muzokaralari qismi
4
• ishning mohiyati bo‘yicha prokuror fikrini 
bayon etish qismi
5
• sud hal qiluv qarori chiqarish va e’lon 
qilish qismi

---

 
 
108 
FUQAROLIK PROTSESSUAL HUQUQI  
 
advokatlarning  ijtimoiy  himoyasi  to‘g‘risida”gi  Qonuni  4-moddasiga 
ko‘ra,  advokatning  muayyan  ishni  olib  borishga  vakolatli  ekanligi  order 
bilan  tasdiqlanadi.  Advokatning  ishda  ishtirok  etishga  u  advokat 
guvohnomasini  ko‘rsatganidan  va  muayyan  ishni  yuritishga  vakolatli 
ekanligini tasdiqlovchi orderni taqdim etganidan keyin yo‘l qo‘yiladi. 
Raislik  qiluvchi  tarjimonga  uning  vazifasi  sud  ish  yuritayotgan  tilni 
bilmaydigan  shaxslarning  tushuntirishlarini,  ko‘rsatuvlarini,  arzlarini,  bu 
shaxslarga  esa,  tushuntirishlarning,  ko‘rsatuvlarning,  arzlarning,  o‘qib 
eshittiriladigan  hujjatlarning  mazmunini,  shuningdek  raislik  qiluvchining 
farmoyishlarini,  ish  bo‘yicha  sudning  hal  qiluv  qarori  va  ajrimini  tarjima 
qilib  berishdan  iborat  ekanligini  tushuntiradi.  Raislik  qiluvchi  tarjimonni 
bila  turib,  yolg‘on  tarjima  qilsa,  O‘zbekiston  Respublikasi  Jinoyat 
kodeksining  238-moddasi  bo‘yicha  javobgar  bo‘lishi  to‘g‘risida 
ogohlantiradi. O‘z navbatida, bu ish sud  majlisining tayyorgarlik qismida 
amalga  oshirilishi  sudda  til  bilmaslik  oqibatida  kelib  chiquvchi  salbiy 
oqibatlarining hamda qonunbuzilishining oldini olishga qaratiladi. 
Sud  majlisining  tayyorgarlik  qismidagi  navbatdagi  harakat 
guvohlarning  kelgan-kelmaganligi  tekshirilgach,  sud  majlisida  hozir 
bo‘lgan guvohlarni sud majlisi zalidan chiqarish hisoblanadi. Bir vaqtning 
o‘zida  raislik  qiluvchi  so‘roq  qilingan  guvohlarning  so‘roq  qilinmagan 
guvohlar bilan muomalada bo‘lmasligi uchun choralar ko‘radi. 
Guvohlar sud zalidan chiqarib yuborilganlaridan so‘ng raislik qiluvchi 
sudning tarkibini (sudyani) e’lon qiladi, prokuror, ekspert, mutaxassis, sud 
majlisining  kotibi  sifatida  kimlar  qatnashayotganligini  ma’lum  qiladi  va 
ishda  ishtirok  etayotgan  shaxslarga  ularni  rad  qilish  to‘g‘risida  arz  qilish 
huquqlarini tushuntiradi. 
Quyidagi  hollarda  sudya  ishni  ko‘rishi  mumkin  emas  va  rad 
qilinishi lozim, agar u: 
1) 
shu  ish  ilgari  ko‘rilganida  sudya  sifatida  ishtirok  etgan  bo‘lsa  va 
FPK  talablariga  muvofiq  ishni  ko‘rishda  takror  ishtirok  etishiga  yo‘l 
qo‘yilmasa; 
2) 
ishning  natijasidan  shaxsan,  bevosita  yoki  bilvosita  manfaatdor 
bo‘lsa  yoxud  uning  holisligi  va  beg‘arazligiga  shubha  tug‘diradigan 
boshqa holatlar mavjud bo‘lsa; 
3) 
shu  ish  ilgari  ko‘rilganida  hakamlik  sudining  sudyasi,  prokuror, 
ekspert,  mutaxassis,  tarjimon,  sud  majlisining  kotibi,  guvoh  va  vakil 
sifatida ishtirok etgan bo‘lsa; 
4) 
taraf  yoki  ishda  ishtirok  etuvchi  boshqa  shaxslarning  qarindoshi 

---

 
FUQAROLIK PROTSESSUAL HUQUQI  
 
 
bo‘lsa; 
5) 
ishni  ko‘rayotgan  hay’at  tarkibiga  kiruvchi  sudyaning qarindoshi 
bo‘lsa (FPK 21-moddasi). 
FPK  21-moddasining  2  va  4-bandlarida  ko‘rsatilgan  rad  qilish 
asoslari  prokuror,  ekspert,  mutaxassis,  tarjimon  va  sud  majlisi  kotibiga 
nisbatan  ham  tatbiq  etiladi.  Agar  ekspert,  mutaxassis  va  tarjimon  taraflar 
yoki  ishda  ishtirok  etuvchi  boshqa  shaxslarga  xizmat  yuzasidan  yoxud 
boshqacha  tarzda  qaram  bo‘lsa,  agar  ekspert  va  mutaxassis  ham  taftish 
o‘tkazgan yoxud xulosa bergan bo‘lib, ularning  materiallari  mazkur ishni 
qo‘zg‘atishga asos bo‘lib xizmat qilgan bo‘lsa, ularni rad qilish to‘g‘risida 
ariza berilishi mumkin (FPKning 22-moddasi). 
FPKning  20-moddasiga  muvofiq,  ishni  birinchi  instansiya  sudida 
ko‘rgan  sudya,  agar  sudning  hal  qiluv  qarori  apellatsiya,  kassatsiya  yoki 
nazorat  instansiyasi  sudi  tomonidan  bekor  qilingan  bo‘lsa,  bu  ishni 
takroran  ko‘rishi  mumkin  emas.  Ishni  birinchi  instansiya  sudida  ko‘rgan 
sudya  shu  ishni  apellatsiya,  kassatsiya  yoki  nazorat  instansiyasi  sudida 
ko‘rishda  ishtirok  etishi  mumkin  emas.  Ishni  apellatsiya  instansiyasi 
sudida  ko‘rishda  ishtirok  etgan  sudya  shu  ishni  birinchi,  kassatsiya, 
nazorat instansiyasi sudida ko‘rishda ishtirok etishi mumkin emas. 
Undan  tashqari,  ishni  kassatsiya  instansiyasi  sudida  ko‘rishda 
ishtirok  etgan  sudya  shu  ishni  birinchi,  apellatsiya  yoki  nazorat 
instansiyasi sudida ko‘rishda ishtirok etishi mumkin emas. 
Ishni  nazorat  tartibida  O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  sudining 
fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlov hay’atida ko‘rishda ishtirok etgan sudya 
shu ishni birinchi instansiya, apellatsiya yoki kassatsiya instansiyasi sudida 
yoxud  O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  sudining  Rayosatida  nazorat 
tartibida ko‘rishda ishtirok eta olmaydi. Ishni nazorat tartibida O‘zbekiston 
Respublikasi Oliy sudining Rayosatida ko‘rishda ishtirok etgan sudya shu 
ishni  birinchi  instansiya,  apellatsiya  yoki  kassatsiya  instansiyasi  sudida 
yoxud  O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  sudining  fuqarolik  ishlari  bo‘yicha 
sudlov hay’atida nazorat tartibida ko‘rishda ishtirok eta olmaydi. 
Sud majlisining tayyorgarlik qismidagi navbatdagi protsessual harakat 
ishda  ishtirok  etayotgan  shaxslarga  ularning  FPKning  40-moddasida 
ko‘rsatilgan  huquq  va  majburiyatlarini  tushuntirib  berish  hisoblanadi.  Bu 
haqda sud majlisining bayonnomasida ko‘rsatib o‘tiladi.  
FPKning  205-moddasiga  ko‘ra,  sudya  ish  yetarli  darajada 
tayyorlangan deb topgach, uni sud majlisida muhokama qilishga tayinlash 
to‘g‘risida  ajrim  chiqaradi  hamda  taraflar  va  sud  protsessining  boshqa 

---

 
 
110 
FUQAROLIK PROTSESSUAL HUQUQI  
 
ishtirokchilarini  ishni  ko‘rish  vaqti  va  joyi  haqida  xabardor  qilish 
yuzasidan choralar ko‘radi. 
Ish  protsessual  huquqiy  munosabatlarning  barcha  subyektlari 
ishtirokida  ko‘rib  chiqishlari  kerak.  Biroq  sud  protsessida  barcha 
shaxslarning  ham  ishtirokini  to‘la  ta’minlashning  har  doim  iloji 
bo‘lmaganligi  sababli  fuqarolik  protsessual  qonunchilik  ularning  sud 
majlisiga  kelmaganliklari  oqibatini  nazarda  tutadi.  Unga  ko‘ra,  FPKning 
223-moddasiga  asosan  sud  ish  muhokamasini  quyidagi  hollarda  keyinga 
qoldirishi mumkin: 
1) 
 tartib fuqarolar tomonidan ommaviy tarzda buzilganda; 
2) 
 raislik qiluvchi tomonidan ogohlantirilganidan so‘ng prokuror yoki 
advokat uning farmoyishlariga bo‘ysunmaganida; 
3) 
 taraflar  (uchinchi  shaxslar)  tomonidan  sud  majlisidagi  tartib 
buzilganda; 
4) 
 o‘ziga  sud  chaqiruv  qog‘ozi  yoki  boshqa  xabarnomalar 
topshirilganligi  to‘g‘risida  ma’lumotlar  mavjud  bo‘lmagan  ishda  ishtirok 
etuvchi shaxslardan biror-biri sud majlisiga kelmaganda; 
5) 
 tegishli  tarzda  xabardor  qilingan  ishda  ishtirok  etuvchi 
shaxslardan  biror-biri  sud  tomonidan  uzrli  deb  topilgan  sabablarga  ko‘ra 
sud majlisiga kelmaganda; 
6) 
 tegishli  tarzda  xabardor  qilingan  taraflar  sud  majlisiga  uzrli 
sabablarsiz  kelmaganda,  agar  ulardan  birortasidan  ham  sud  muhokamasi 
ularning ishtirokisiz o‘tkazilishi to‘g‘risida ariza kelib tushmagan bo‘lsa; 
7) 
 sud  majlisiga  guvoh,  tarjimon,  ekspert  yoki  mutaxassis 
kelmaganda, agar ularning ishtirokisiz ishni ko‘rish imkoni bo‘lmasa; 
8) 
 da’vogar  ishni  javobgarning  ishtirokisiz  ko‘rishga  rozi 
bo‘lmaganda; 
9) 
 qarshi da’vo taqdim etilganda; 
10) 
sud  majlisi  yuritishda  texnik  vositalaridan,  shu  jumladan 
videkonferensaloqa  tizimidan  foydalanilganda  texnik  nosozlik-lar  kelib 
chiqqanda; 
11) 
qo‘shimcha  dalillar  takdim  etish  yoki  talab  qilib  olish  zarur 
bo‘lganda; 
12) 
ishda  ishtirok  etish  uchun  boshqa  shaxslar  jalb  qilinganda  yoki 
boshqa protsessual harakatlar amalga oshirilganda. 
Keyinga  qoldirilgan  ishni  ko‘rish  kelgan  joyidan  davom  ettiriladi. 
Biroq, agar ish FPKning 39-moddasida sanab o‘tilgan yangi shaxslarni jalb 
qilish uchun keyinga qoldirilgan bo‘lsa, ishni ko‘rish yangidan boshlanadi. 

---

 
FUQAROLIK PROTSESSUAL HUQUQI  
 
 
Sud  majlisining  vaqti  va  joyi  to‘g‘risida  tegishli  tartibda  xabardor 
qilingan  javobgar  sud  majlisiga  kelmagan  taqdirda,  da’vogar  e’tiroz 
bildirmasa,  ish  sirtdan  ish  yuritish  tartibida  ko‘rilishi  mumkin.  Ishni 
bunday  tartibda  ko‘rish  haqida  sud  ajrim  chiqaradi.  Javobgar  tegishli 
tartibda xabardor qilinganligi haqida ishda ma’lumot bo‘lishi lozim. 
Ishda  ishtirok  etuvchi  shaxsning  vakili  ishni  sudda  ko‘rish  vaqti  va 
joyi to‘g‘risida xabardor qilingan bo‘lishiga qaramay, sudga kelmaganligi 
ishni ko‘rib chiqishga to‘sqinlik qilmaydi. 
Prokuror  yoki  advokatning  uzrsiz  sabablar  bilan  kelmaganligi 
to‘g‘risida  sud  xususiy  ajrim  chiqaradi  va  bu  haqda  tegishli  yuqori 
turuvchi prokurorga yoki advokatlar malaka komissiyasiga ma’lum qiladi.