Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

11.3. Ishtirokchilikning shakllari 
Jinoyat kodeksining 29-moddasida ishtirokchilikning quyidagi shakllari 
keltirilgan. 
Oddiy ishtirokchilik, murakkab ishtirokchilik, uyushgan guruh, jinoiy 
uyushma. 
Ikki yoki undan ortiq shaxsning oldindan til biriktirmay jinoyat sodir etishda 
qatnashishi oddiy ishtirokchilik deb topiladi. Oddiy ishtirokchilikda ikki yoki 
undan ortiq shaxs oldindan til biriktirmasdan jinoyatni obyektiv tomonini sodir 
etishda birgalikda ishtirok etadi. Ya‘ni jinoyat bajaruvchilari kamida ikkita shaxs 
bo‗lishi hamda oldindan til biriktirilmaganligi talab etiladi. Masalan, A. tomonidan 
B. haqorat qilinadi. Ushbu holatni S. ko‗rib qoladi. B. haqorat qilgan A.ni 
urayotganda S. ham B.ga yordam berib A.ni ura boshlaydi. Oddiy ishtirokchilikda 
jinoyat sodir etilishi jarayonida boshqa shaxs bilan kelishuvga erishishi ham 
mumkin. Masalan, A. B.ning xonadoniga o‗g‗rilikka kiradi. Barcha mulklarni olib 
ketishga o‗z kuchi yetmasligini anglab yordamga S.ni chaqiradi. S. yordamga kelib 
mulklarni olib chiqishga yordam beradi. Mazkur holat ham oddiy ishtirokchilik 
sifatida baholanadi. 
Ikki yoki undan ortiq shaxsning oldindan til biriktirib jinoyat sodir etilishida 
ishtirok qilishi murakkab ishtirokchilik deb topiladi. Murakkab ishtirokchilikda 
jinoyatga tayyorgarlik ko‗rish yoki jinoyatning obyektiv tomonini sodir etilishidan 
oldin til biriktiriladi. Murakkab ishtirokchilikda ishtirokchilar o‗rtasida vazifalar 
oldindan taqsimlanishi, har bir ishtirokchining aynan qanday harakatlarni sodir 
etishi oldindan kelishiladi.
Ikki yoki undan ortiq shaxsning birgalikda jinoiy faoliyat olib borish uchun 
oldindan bir guruhga birlashishi uyushgan guruh deb topiladi. Uyushgan guruhning 
ijtimoiy xavfliligi bunda ikki yoki undan ortiq shaxs jinoyat faoliyat olib borish 
uchun bir guruhga birlashadi. Uyushgan guruh o‗z jinoiy faoliyatini doimiy tashkil 
etishga yo‗naltirganligi bilan ham ishtirokchilikning boshqa shakllaridan ajralib 
turadi. Oddiy va murakkab ishtirokchilikda ma‘lum bir jinoyatni sodir etish uchun 
ikki yoki undan ortiq shaxs birgalikda harakat qilsa, uyushgan guruh esa bir jinoyat 
uchun emas, balki jinoiy faoliyat olib borish uchun birlashadi. ―Transport 
vositalarini olib qochish ishlari bo‗yicha sud amaliyoti haqida‖gi Oliy sud 
Plenumining 1996-yil 20-dekabrdagi 37-sonli qarorida ―jinoiy faoliyatning 
oldindan rejalashtirilganligi, jinoiy qasdni amalga oshirish uchun zarur bo‗lgan 

---

113 
vositalarning tayyorlanishi, ishtirokchilarni tanlash, yollash va ular o‗rtasidagi 
vazifalarning taqsimlanishi, jinoyatni yashirish choralarini ta‘minlash, guruhda 
o‗rnatilgan intizomga va tashkilotchining ko‗rsatmalariga bo‗ysunishlik jinoiy 
guruhning uyushganligidan dalolat beradi‖ deb mustahkamlangan. Uyushgan 
guruhning yana bir o‗ziga xos xususiyati ushbu guruhda, albatta, tashkilotchi 
bo‗ladi. Ya‘ni guruh faoliyatini tartibga solib, vazifalarni belgilab, jinoiy faoliyatni 
amalga oshirishni boshqarib turadi.
 
Ikki yoki undan ortiq uyushgan guruhning jinoiy faoliyat bilan 
shug‗ullanish uchun oldindan birlashishi jinoiy uyushma deb topiladi. Jinoiy 
uyushma ishtirokchilik shakllari orasida eng xavfliligi bilan ajralib turadi. Bunda 
ikki yoki undan ortiq uyushgan guruh jinoiy faoliyat olib borish uchun birlashadi.
Jinoiy uyushmada uyushgan guruhning barcha alomatlari mavjud bo‗ladi. Bundan 
tashqari, 
jinoiy 
uyushmaning 
rahbari 
uyushgan 
guruhlar 
faoliyatini 
muvofiqlashtirib boradi. Bundan tashqari jinoiy uyushma tashkil etishning o‗zi 
Jinoyat kodeksi maxsus qismi bo‗yicha javobgarlikni keltirib chiqaradi. Ya‘ni 
jinoiy uyushma tashkil etilgan vaqtdan boshlab jinoyat tamom bo‗lgan hisoblanadi.
jinoiy uyushma tashkil etish, ya‘ni jinoiy uyushma yoxud uning bo‗linmalarini 
tuzish yoki unga rahbarlik qilish, shuningdek ularning mavjud bo‗lishi va ishlab 
turishini ta‘minlashga qaratilgan faoliyat Jinoyat kodeksining 242-moddasining
1-qismi bo‗yicha javobgarlikni keltirib chiqaradi. Jinoiy uyushmaning ijtimoiy 
xavfligi yuqoriligidan kelib chiqib, qonunchilikda jinoiy uyushma tashkil etilgan 
vaqtdan boshlab jinoyat sifatida baholangan hamda jinoiy uyushmaning jinoyat 
sodir etgan yoki etmaganligidan qat‘iy nazar jinoiy javobgarlik belgilangan. 
Ta‘kidlash lozimki, Jinoyat kodeksi Umumiy qismida belgilangan 
ishtirokchilar turlari va shakllari bilan bir qatorda Jinoyat kodeksining Maxsus 
qismi moddalarida ―bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir 
etilgan bo‗lsa‖, ―bir guruh shaxslar tomonidan‖, shuningdek ―oldindan til biriktirib 
yoki bir guruh shaxslar tomonidan‖ kabi og‗irlashtiruvchi belgilar mavjud.
Agar Jinoyat kodeksining Maxsus qismida og‗irlashtiruvchi holat sifatida 
―bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan bo‗lsa‖ deb 
nomlanuvchi og‗irlashtiruvchi holat mavjud bo‗lsa, ammo jinoyat bir guruh 
shaxslar tomonidan oldindan til biriktirmay sodir etilgan bo‗lsa, Jinoyat 
kodeksining maxsus qismidagi og‗irlashtiruvchi belgi bilan kvalifikatsiya qilib 
bo‗lmaydi.
Jinoyat kodeksining Maxsus qismi moddalaridagi ―bir guruh shaxslar 
tomonidan‖ og‗irlashtiruvchi belgisi oldindan til biriktirishni ham oldindan til 
biriktirmaslikni ham qamrab oladi. Masalan, Oliy sud Plenumining ―