Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

9.6. Jinoyatning motivi, maqsadi va hissiyot 
Motiv (lotincha) ―moveo‖ – harakat qilish degan ma‘noni anglatib, u shaxs 
tomonidan u yoki bu harakatni sodir etishda qo‗zg‗atuvchi kuch hisoblanadi.
 
Dunyodagi barcha insonlarda motiv mavjuddir. Kimdir hayotda boy 
bo‗lishni, kimdir o‗qishda, ishda yuqori lavozimlarga ko‗tarilishni istaydi, yana 
kimdir juftini sevgani sababli rashk qiladi va boshqalar. Bularning barchasi shaxs 
ruhiyati bilan bog‗liq bo‗lgan ichki qo‗zg‗atuvchi motivlardir. Biroq, motivlar 
barcha shaxslarning o‗ziga xos tabiatidan, individualligidan kelib chiqib, turli 
insonlarda turlicha ifoda qilinadi. Masalan, kimdir ko‗p pul topish maqsadida o‗z 
ustida tinmay harakat qilsa, qo‗shimcha daromad topish maqsadida bir qancha 
joyda halol ishlasa (muvafaqqiyatga erishish motivi), kimdir ko‗p pul topish 
maqsadida o‗g‗rilik yoki poraxo‗rlik (g‗arazgo‗ylik motivi) jinoyatlarini sodir 
etadi. Shularni inobatga olib, jinoyat qonunchiligi barcha motivlarga ham 
jinoyatning motivi maqomini bermagan. Qachonki, insonlar o‗z istaklarini jinoyat 
sodir etish orqali amalga oshirganlaridagina jinoyat qonuni vazifasini amalga 
oshirish imkoni tug‗iladi. Shundan kelib chiqib, motivlarni jinoyat motivlari va 
jinoyat hisoblanmaydigan motivlar (psixologiya va boshqa fanlarga taalluqli)ga 
bo‗lish mumkin.
Motiv va maqsad jinoyat tarkibining fakultativ belgilari hisoblanib, barcha 
jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda ham inobatga olinmaydi. Biroq, jinoyatning 
dispozitsiyasida motiv va maqsad nazarda tutilgan bo‗lsa, jinoyat motivi va 
maqsadi zaruriy belgiga aylanadi hamda qilmishni to‗g‗ri kvalifikatsiya qilishga 
ta‘sir ko‗rsatadi. Masalan, JK 97-modda 2-qism ―k‖ bandi bilan to‗g‗ri 

---

93 
kvalifikatsiya qilish uchun qilmishda jinoyat tarkibining zaruriy belgilari (obyekt, 
obyektiv, subyekt, subyektiv tomonlari)dan tashqari milliy yoki irqiy adovat 
motivlari mavjud yoki mavjud emasligini ham aniqlash lozim.
Motiv o‗z-o‗zidan jinoyatning zaruriy belgisi hisoblanmaydi, ammo jinoyat 
motivini isbotlash orqali aybdorning jinoyat sodir etishining sababini bilish imkoni 
tug‗iladi. Biroq bezorilik motivi bilan sodir etiladigan jinoyat arzimagan sabab 
yoki hech qanday sababsiz ham sodir etilishi mumkin.
Demak,