Toshkent davlat yuridik instituti o. T. Xusanov

§ 4. Sudlar faoliyatining asosiy prinsiplari 
 
Bu prinsiplar sudlarni tashkil etish (saylash, tayinlash) va sud faoliyat 
yuritishida qo„llaniladigan, amal qiladigan asosiy g„oyalaridir. Ularni ikki guruhga 
bo„lish mumkin. Birinchisi konstitutsiyaviy ya'ni, Konstitutsiyada ko„rsatilgan 
prinsiplar, 
ikkinchisi 
boshqa 
qonunlarda 
belgilangan, 
mustahkamlangan 
prinsiplardir. 
Konstitutsiyaviy (asosiy) prinsiplar tizimiga quyidagilarni kiritish mumkin: 
1.
Mustaqillik va faqat qonunga bo„ysunish prinsipi. 
2.
Demokratizm prinsipi. 
3.
Favqulodda sudlar tuzishga yo„l qo„yilmasligi. 
4.
Sudyalarni deputat bo„la olmasligi, siyosiy partiyalar va xarakatlarni 

---

508 
a'zosi bo„la olmasligi hamda boshqa xaq to„lanadigan lavozimlarni egallay 
olmasligi. 
5.
Sudyalarning daxlsizligi. 
6.
Sud ishlarini oshkora ko„rilishi. 
7.
Sud hujjatlarini hamma uchun majburiyligi. 
8.
Sud ishlari yuritishni aholi tiliga mos olib borish. 
9.
Ayblanuvchini himoya bilan ta'minlanish huquqi. 
1. Sudni mustaqilligi,
faqat qonunga asosan ish ko„rishi, to„laligicha 
sudyalarga ham taalluqlidir. Sudni mustaqilligi deganda sudyani mustaqilligi yoki 
aksincha tushuniladi. 
Sudni mustaqilligini ta'minlovchi eng asosiy va boshlang„ich qoida, – 
Konstitutsiyaning 106-moddasida belgilangan, unga asosan, “O„zbekiston 
Respublikasida sud hokimiyati qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hokimiyatlardan, 
siyosiy partiyalardan boshqa jamoat birlashmalaridan mustaqil holda ish yuritadi”. 
Bu mustaqillikni belgilovchi asos qoida va prinsipidir. Olib berilgan sud islohotlari 
natijasida sudni ijro hokimiyatiga bog„liqligiga butunlay barham berildi. Buni 
Prezident o„z ma'ruzalarida qayd qilinganligini sud hokimiyati islohotiga tegishli 
bandda alohida aytib o„tgan edik. Prezidentni ijro hokimiyatiga boshchilik qilish 
maqomi bekor bo„lgach, sud hokimiyatini ijro hokimiyatiga bog„liqligi butunlay 
barham topdi. 
Sud hokimiyatining ta'sirchan bo„lishi eng avvalo sudning, sudyaning 
mustaqilligiga bog„liq. 
Sudyalar mustaqildir. Sudlar har qanday siyosiy partiyalardan holi 
hisoblanadi. Ular hyech bir organga yoki mansabdor shaxsga bo„ysunmaydi. 
Sudyalar faqat qonunga bo„ysunadi. Odil sudlovni amalga oshirish jarayonida 
sudlarning ishiga biron bir tarzda aralashishga yo„l qo„yilmaydi. Agar shunday 
holatlar bo„ladigan bo„lsa, u holda aybdorlar javobgarlikka tortiladi. 
O„zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksining 236-moddasida sud 
ishlarini hal etishiga aralashish, yani ishni har tomonlama, to„la va xolisona 
o„rganishga to„sqinlik qilish maqsadida sudyaga turli shaklda qonunga xilof 

---

509 
ravishda ta'sir o„tkazish uchun uch yilgacha axloq, tuzatish ishlari yoki uch 
yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan, shunday harakat mansabdor shaxs 
tomonidan sodir etilsa, olti oygacha qamoq, yoki muayyan huquqdan mahrum etib 
uch yildan besh yilgacha ozodlikdan mahrum etish bilan jazolanishini belgilab 
qo„yilgan. 
Sudyalarni mustaqilligini ta'minlashga sud faoliyatining boshqa prinsiplari, 
jumladan dahlsizlik prinsipi ham ta'sir qiladi. 
Sudyalarning mustaqilligi, Konstitutsiyaning 108-moddasida, hamda 112-
moddalarida belgilangan qoidalar orqali ta'minlanadi. 112-moddaga ko„ra, 
sudyalar mustaqildirlar, faqat qonunga bo„ysunadilar, sudyalarni odil sudlovni 
amalga oshirish borasidagi faoliyatiga biron-bir tarzda aralashishga yo„l 
qo„yilmaydi, bunday aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo„ladi. 
Shunday hol ro„y bersa qanday javobgarlik bo„lishini avvalroq ko„rdik. 
Sudni mustaqilligi shundayki, quyi sudlar yuqori sudlarga bo„ysunmaydi. 
Faqat yuqori sudlar quyi sudlarni qonun doirasida qaror, hukm chiqarishini nazorat 
qiladi.