Toshkent davlat yuridik instituti o. M. Mad aliyev prokuror nazorati

1 I.A. Karimov. Adolat — qonun ustuvorligida. «Xalq so‘zi» gazetasi, 2001-yil
30-avgust.
2 H A. Karimov. 0 ‘zbekistonda demokratik o'zgarishlami yanada chuqurlashtirish
va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo‘nalishlari. «Xalq so‘zi»
gazetasi, 2002-yil 30-avgust.
411

---

davlat va erkin fuqarolik jamiyati qurishning, nafaqat, maqsadi, 
balki uning vositasi, eng muhim sharti hisoblanadi».
• «Sud bugungi kunda awalgidek hukmron kommunistik tizim- 
ning qatag‘on va jazolash apparati emas, balki u har bir inson va 
fuqaroning huquq va erkinliklarini ishonchli tarzda qo'riqlash va 
himoya qilishga qaratilgan chinakam mustaqil davlat institutiga 
aylanmoqda».
• «1993-yili qabul qilingan «Sudlar to‘g‘risida»gi birinchi Qonun- 
dayoq aybsizlik prezumpsiyasi, himoyaga bo‘lgan huquq, sud 
jarayonidagi tortishuv va oshkoralik kabi umume’tirof etilgan tamo- 
yillar belgilab qo‘yilgan edi. Ular keyin jinoyat protsessual va boshqa 
kodeks hamda qonunlarda rivojlantirildi. Islohotlaming mana shu 
bosqichida sud ish yuritishining, tom ma’nodagi mustaqil va faqat 
qonun oldida javob beruvchi sud tizimining qonuniy asoslari yara- 
tildi».
• «Afsuski, sudyalar, prokuratura va tergov organlari xodimlari, 
bir so‘z bilan aytganda, qabul qilingan yangf qonunlarni hayotga 
tatbiq etishi lozim bo‘lgan kishilarning dunyoqarashi va tafakkuri 
ancha qiyinchilik bilan o‘zgaryapti. Buni aniq tan olish kerak. Bizning 
bosh vazifamiz — o‘tmish asoratlaridan imkoni boricha tezroq 
qutulishdir».
• «Eng awalo, jazolashning repressiv, ozodlikdan mahrum qilish 
hollarini qisqartirish hisobiga qonunchilikning adolat va insoniylik 
kabi tamoyillarining kuchayishini va amalda qo‘llanishini ta’min- 
lashimiz zarur».
’ • «Bugun bizning huquqiy doktrinamiz mutlaqo yangicha, 
demokratik tamoyillarga asoslangan. U eng awalo, 0 ‘zbekiston 
Konstitutsiyasi talablariga ko‘ra, inson huquqlarining ustunligini 
ta ’minlaydi. Inson himoyaning bosh subyekti bo‘lib, uning hayoti 
va sog‘lig‘iga suiqasd qilish og‘ir jinoyat hisoblanadi».
• «Qonunni buzgan odamdan uni takrorlamaslik haqida tilxat 
olish, garov kabi boshqa ehtiyot choralarini, jarima kabi jazolarni 
qo‘llash o‘zini oqlashini unutmaslik kerak».
• «Tergovni zo‘ravonlik bilan olib borish, ya’ni oldin hibsga 
olib, jamiyatdan ajratib, keyin uning aybini isbotlashga kirishishdan 
o ‘tgan zamondan qolgan yaramas tajribaga barham berilishi zarur».
• «Huquq-tartibot organlari xodimlari tomonidan o ‘z vakolat­
larini suiiste’mol qilishlariga yo‘l qo‘ymaslik, organlarni bunday 
порок shaxslardan tozalash, rivojlangan demokratik mamlakatlarda 
qo‘llanib kelayotgan tamoyillar va talablarga javob beradigan
412

---

mezonlar asosida huquqbuzarlik va jazo tizimini qayta ko‘rib chiqish 
zarur».
• «Jinoyat qonunchiligi bo‘yicha jinoyatlar uchun jazo tayin- 
lashni liberallashtirish lozim».
• «Jinoyat qonunchiligida iqtisodiy sohada jinoyat sodir etgan 
shaxslarga nisbatan iqtisodiy ta’sir choralarini qo‘llash imkoniyat- 
larini kengaytirish zarur. Ozodlikdan mahrum qilish o‘rniga jazoning 
jarima turini qo‘llashni kengaytirish, jarima miqdorini oshirib, eng 
awalo, yetkazilgan moddiy zarami qoplashga qaratilgan boshqa 
ta ’sir choralaridan foydalanish zarur».
• «Jazo belgilashning muqobil turlarini qo‘llashni kengaytirish 
jinoyat qonunchiligimizni takomillashtirishning ustuvor yo‘nalish- 
laridan biri bo‘ladi».
• «Qonunni buzgan oila boshlig‘ining qilmishi uchun uning 
xotini, bola-chaqasi aziyat chekmasligi va javob bermasligi kerak. 
Inson huquqining mohiyati ham, awalambor, mana shundadir. 
Biz sinfiy kurash g‘oyalariga, davlat manfaatlarining mutlaq 
ustunligiga asoslangan va hali-beri ongimizdan batamom yo‘q bo‘lib 
ketmagan kommunistcha yondashuvlardan voz kechishimiz kerak. 
Ya’ni agar biron-bir oila boshlig‘i qonunni buzishda ayblanadigan 
bo£lsa, uning butun oilasi va yaqinlari ham jinoyat tamg‘asi va 
sharmisorlik azobini ko'tarib yurishiga qarshimiz. Biz otaning nomu- 
nosib xulqi uchun oila a’zolari, eng awalo, hayotga yorug‘ niyat va 
katta umidlar bilan endigina qadam qo‘yayotgan yoshlarning 
jamiyatdan uzilib qolishiga aslo yo‘l qo'ymasligimiz kerak. Bu biz- 
ning bosh maqsadimizdir».
• «Voyaga yetmaganlar, ayollar va keksalarga nisbatan qo‘llana- 
digan jazo tizimini erkinlashtirish jarayoni izchil davom ettirilishi zarup>.
• «Jinoyat va jinoyat protsessual qonunchiligini erkinlashtirish 
va demokratlashtirishda ishlarni ко‘rib chiqish tartibini soddalash- 
tirish, jinoiy ishlarni tergov qilish va sudda ko‘rish muddatlarini 
qisqartirish dolzarb vazifalardan biridir».
• «Davlat muassasalari, birinchi navbatda, prokuratura xodim- 
lari bir haqiqatni qulog‘iga quyib olsinki, ular mana shu xalqning 
bir qismi, hech kimdan, oddiy odamlardan ortiq joyi yo‘q. Ularni 
shu xalq voyaga yetkazgan. Bas shunday ekan, prokuratura xodimlari 
ularni nazorat qilishlari emas, balki ularga xizmat qilishlari kerak».
• «Prokuratura vakolatining doirasini, uning faoliyatini takomil­
lashtirishning asosiy yo'nalishlarini aynan ana shu nuqtayi nazardan 
kelib chiqqan holda belgilash zarur».
413

---

• «Demokratik jamiyatda alohida fuqarolar emas, balki ularning 
qonuniy huquq va manfaatlari qanday himoya qilinayotganligi 
prokurorlik nazoratining obyekti hisoblanadi».
• «Prokuratura idoralari fuqarolaming huquqlari kamsitilishiga 
yo‘l qo‘ymaslik maqsadida boshqaruv va kontrol organlarining 
huquqiy hujjatlari qonuniyligini nazorat qilib borishi zarur. Bu — 
prokurorlarning asosiy vazifasi va burchidir».
• «Prokurorlar faoliyatiga ular tomonidan qo'zg'atilgan jinoiy 
ishlar yoki javobgarlikka tortilgan fuqarolar soniga qarab emas, 
balki tegishli hududda qonunchilikka amal qilinishining holatiga 
qarab baho beriladi».
• «Qonunni himoya qilish, sud, prokuratura organlarining asosiy 
vazifasi, aw alo, fuqarolaming huquqiy madaniyatini oshirish, 
ularning o ‘z huquqlarini qonunlarni yaxshi bilishlariga erishish, 
huquqbuzarlikning oldini olish bo‘yicha samarali ish olib borishdan 
iboratdir».
«Yuridik kadrlar, birinchi navbatda, prokuratura organlari 
uchun mutaxassislar tayyorlashning amaldagi tizimi, uning kam- 
chiliklari haqida to ‘xtalib o'tmoqchiman.
Bugun huquqshunos kadrlar tayyorlash bir qator o‘quv muas- 
sasalarida — Toshkent Davlat yuridik institutida, Qoraqalpog'iston, 
Samarqand va Farg'ona Davlat universitetlarining yuridik fakul- 
tetlarida, boshqa o‘quv dargohlarida amalga oshirilmoqda. Andijon 
va Namangan Davlat universitetlarida bor-yo‘g‘i 3 nafardan fan 
nomzodi ishlaydi, xolos.
Ixtisoslashgan yuridik adabiyotlami, darslik va uslubiy qo'llan- 
malami nashr etish ishi ham mutlaqo talab darajasida emas.
Toshkent Davlat yuridik instituti faqat ta’lim yo'nalishidagi o'quv 
yurti bo'lib qolmay, jiddiy ilmiy baza asosida huquqiy tizimni isloh 
qilish bilan bog'liq dasturlar, qarorlar loyihalari tayyorlanadigan 
ilmiy va tashkiliy markazga aylanishi lozim.
Umid qilamizki, huquqshunoslik instituti, mamlakatimizning 
boshqa yirik o'quv va ilmiy markazlari bor salohiyatini milliy hu­
quqshunoslik maktabini yaratishga qaratadi.
Bu dargohda huquqshunoslik fani ilmiy va amaliyotining dolzarb 
muammolariga doir ochiq va keng bahs-munozaralar olib boriladi, 
huquqiy tizimni takomillashtirish, qonunlar tayyorlashning istiq- 
bolli dasturlari tayyorlanadi».
«Huquqbuzarlik qilgan inson hali yosh, dunyoqarashi va huqu­
qiy ongi endigina shakllanayotgan, qonunlarga itoat qiluvchi kishi
414

---

qilib tarbiyalash mumkin bo‘Igan paytda aniq maqsadni ko'zlab, 
uning tarbiyasi bilan shug'ullangani yaxshi emasmidi? Bu masa- 
laning hal etilishi prokuratura idoralari, butun huquqiy tizimimiz 
va umuman, jamiyatimiz uchun asosiy faoliyat yo‘nalishi bo‘lmog‘i 
kerak».