Toshkent davlat yuridik instituti o. M. Mad aliyev prokuror nazorati

O.T. Tojiboyev.
Prokuratura organlarining qonunlarni ijro etilishi ustidan
nazorati. «Davlat va jam iyat qurilishi» ixtisosligi bo‘yicha magistrlik darajasi olish
uchun yozilgan dissertatsiya. Т., 2002, 52—53-bet.
20

---

yurituvchi subyektlar rahbarlarining ularni huquqini paym ol 
etuvchi huquqiy aktlari ustidan keltirilgan. Bular ichidan 734 ta 
m ehnat shartnomasi (kontrakt)ning noqonuniyligi haqidagi ariza- 
lar asosida prokuratura xodimlari tomonidan o‘tkazilgan tekshiruv- 
lar natijasiga ko‘ra, 197 tasi asosli deb topilgan va fuqarolaming 
buzilgan huquqlarini tiklash choralari ko‘rilgan.
Qonunchilik ahvoli ham da prokuror nazorati hujjatlari tahlili 
ko‘p holatlarda M ehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi, 
Moliya vazirligi, Aloqa va telekommunikatsiya agentligi, bank va 
boshqa organlar ijtimoiy sohalardagi islohotlami amalga oshirishga 
doir dasturlar ijrosiga m as’uliyatsizlik bilan yondashayotganliklarini 
ko‘rsatdi. Respublika organlari tomonidan idoraviy nazorat susaytirib 
yuborilishi, o ‘z navbatida, joylarda fuqarolarga nafaqa to ‘lovlari, 
aholining kam ta’minlangan qatlamiga esa moddiy yordam berilishiga 
oid murojaatlarning hal etilishiga to ‘ralarcha munosabatda bo'lish, 
yuzakichilikka yo‘l qo‘yilishi holatlari ortib bormoqda.
Aloqa va telekommunikatsiyalar agentligi tarkibidagi pochta 
tashkilotlarida ham ko'plab qonun buzilish hollari aniqlangan, 
jum ladan, to ‘lov qog'ozlarini qalbakilashtirish va boshqa порок 
yo‘llar bilan nafaqalarni o ‘zlashtirish holatlari mavjud.
0 ‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining nazorat-taftish 
Bosh boshqarmasi tom onidan so‘nggi bir yarim yil mobaynida aniq­
langan ijtimoiy nafaqalaming noqonuniy ravishda berib yuborilishi 
natijasida yetkazilgan 59,7 mln so‘m zararlardan atigi 27 mln so‘mi 
undirilishi ta ’minlangan, xolos. Ijtimoiy siyosatni amalga oshirishga 
mas’ul bo‘lgan idoralar mansabdor shaxslari va xodimlariga nisbatan 
2001-yilning o ‘zida 340 ta jinoyat ishi qo‘zg‘atilgani fikrimiz dalilidir.
Shu sababli prokuror nazoratining asosiy e’tibori barcha davlat 
va nodavlat tizim larining rahbarlari tom onidan fuqarolam ing 
mehnatga bo'lgan huquqlari, qonunchilikning ularga xavfsiz mehnat 
sharoitlarini yaratish, o ‘z vaqtida ish haqini to ‘lash, qonunda 
nazarda tutilgan m ehnat ta ’tillarini va boshqa imtiyozlami berish 
haqidagi talablari, davlatning m ehnat va aholi bandligi sohasidagi 
siyosatini amalga oshirilishiga qaratilmoqda.
Ijtimoiy tolovlarning o ‘z vaqtida va to ‘liq moliyalashtirilishi, 
m ehnatni va ijtimoiy himoya, fuqarolaming o ‘zini o ‘zi boshqarish, 
pochta va bank idoralari tom onidan yolg'izlar, qariyalar, nogironlar 
va ko‘p bolali oilalarga pensiyalar, yordam pullari, moddiy yordam 
va davlat moddiy yordamining berilishi tartibi miqdorlariga rioya 
qilinishini ta ’minlash masalalariga e’tibor berish zarur.
21

---

Sog‘liqni saqlash idoralari tom onidan fuqarolam ing sog‘lig‘ini 
himoya qilishga qaratilgan tadbirlarning ta ’sirchanligi, ular tom o­
nidan dori-darm onlarni olib kirilishi, saqlanishi, foydalanishi, 
aholi orasida olib borilayotgan profilaktik tadbirlarning ahvoli 
masalalariga qaratilishi lozim.
Fuqarolam ing ijtim oiy sohadagi huquqlariga nisbatan yo‘l 
qo‘yilayotgan har qanday byurokratik, noinsoniy munosabatlarga 
barham berilishi, bunday harakatlar kim tom onidan yo‘l qo‘yiH- 
shidan qat’i nazar, unga nisbatan qonuniy choralar ko‘rilishi ta ’min- 
lanishi lozim. Buning uchun:
• qonunchilikni iqtisod, moliya, to ‘lov va shartnom a sohasida 
mustahkamlash, huquqning iqtisodiy islohatlarni amalga oshirish- 
dagi o ‘rnini kuchaytirish;
• «Xo‘jalik yurituvchi subyektlaming faoliyatini shartnomaviy- 
huquqiy bazasi haqida»gi Qonun va Respublika Prezidentining m an­
sabdor shaxslaming o ‘zaro hisob-kitoblarini o ‘z vaqtida amalga oshi­
rish, shartnoma va to‘lov intizomiga rioya qilishda javobgarligini ku- 
chaytirishga qaratilgan Farmonlarining so‘zsiz ijro etnisliini ta’minlash;
• shartnoma intizomi bugungi kunda iqtisodiyotda o ‘tkazilayotgan 
islohotlarning eng salbiy qismi bo ‘lib kelayotganligini nazarga olgan 
holda shartnom a m ajburiyatlarining har bir buzilish holatlari 
b o ‘yicha aybdor shaxslarning qonunda belgilangan javobgarlikka 
tortish choralarini ko‘rish va xo‘jalik yurituvchi subyektlarga yetka- 
zilgan ziyonni qoplanishini ta ’minlash;
• xususiylashtirish, hissadorlik jam iyatlari va hissadorlarning 
huquqlarini himoya qilish, qimmatli qog‘ozlarbozori mexanizmini 
rivojlantirish m onopol faoliyatini cheklash, bankrotlik va korxona- 
larning sanatsiyasi bilan bog‘liq qonunlarning ustidan amaldagi 
nazoratni ta ’minlash darkordir1.
2001 -yilgi «Prokuratura to ‘g‘risida»gi Qonunda umumiy nazorat 
tartibida aniqlangan qonun buzilishi hollariga nisbatan qo‘llanila- 
digan prokurorlik ta ’sir choralariga oid huquqiy hujjatlar ro‘yxati 
keltirilgan. Ular tarkibiga protest, qaror, taqdim nom a, ariza va 
ogohlantim v kiradi.
T a’kidlash joizki, 1992-yilgi qonundan farqli ravishda yangi 
tahiirdagi 2001-yilgi «Prokuratura to ‘g‘risida»gi Qonunda ammoma
1