Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Zarar yetkazishning oldini olishdan kelib chiqadigan majburiyatlar. 

Delikt  majburiyatlari  mavjud  va  vujudga  kelgan  haqiqiy  zararlarni 

qoplashni  nazarda  tutadi.  Shu  bilan  birga  hayotda  shaxsga  hali  zarar 

yetkazilmagan  bo'lsa-da,  zarar  etish  xavfi  mavjud  bo'lgan  holatlar  ko'p

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

uchraydi.  Bunday  holatlar  odatda  energiyaning  turli  shakllari  va 

zamonaviy texnologiyadan foydalanib amalga oshiriladigan ishlab chiqarish 

faoliyatida  ko'p  uchraydi.  Masalan,  tuman hokimiyatining qaroriga  ko'ra, 

aholi  yashaydigan  punktidan  uzoq  bo'lmagan  joyda  axlat  kuydirishga 

mo'ljallangan  kuchli  peslar  qurilishi  rejalashtirildi.  Ekolog  mutaxassislar, 

vrachlarning  xulosasiga  ko'ra,  mazkur  inshootning  qurilishi  hududda 

istiqomat  qilayotgan  aholi  salomatligini  yomonlashuviga,  turli  yuqumli 

kasalliklarning  kelib  chiqishiga  va  boshqa  salbiy  oqibatlarga  olib  kelar 

ekan. Aynan mana shunday misolni kimyo va sement zavodlariga nisbatan 

ham aytish mumkin. Tojikistonda joylashgan Tursunzoda Alyuminiy zavodi 

ham  o'sha  hududda  yashayotgan  aholi  sog 'lig 'ig a   salbiy  ta ’ sir 

ko'rsatayotganligi  fikrimizning  dalilidir.

Ta’kidlash lozimki, amaldagi FK kuchga kiritilgunga qadar fuqarolik 

qonunchiligida  fuqarolar  va  yuridik  shaxslarning  huquqlari  va  qonuniy 

manfaatlarini  kelajakda  yetkazilishi  mumkin  bo'lgan  zararlar  xavfidan 

himoya  qilish  vositasi  mavjud  emas  edi.  FKning  986-moddasida  ana 

shunday  himoya  vositasi  -   zarar  yetkazishning  oldini  olish  belgilangan. 

Zero,  bu  himoya  vositasini  delikt  majburiyatlari  bilan  uzviy  bog'liq 

bo'lgan  alohida  majburiyat  deb  baholash  mumkin.

Birinchidan,  FKda  kelgusida  zarar  yetish  xavfi  mavjudligi  holati 

belgilangan  bo'lib,  bu  holat  delikt  majburiyati  bilan  bog'liq  bo'lmaydi 

(FKning  986-moddasi,  1-qismi).  Bu  yerda  faqatgina  zararning  vujudga 

kelish  xavfi  mavjud,  zararning  o'zi  hali  mavjud  emas.  Ikkinchidan, 

FKning  986-moddasida  korxona,  inshootdan foydalanish yoxud  boshqa 

ishlab  chiqarish  faoliyatining  oqibati  bo'lgan  holatni  nazarda  tutadi 

va  holat  delikt  majburiyati  bilan  bog'liq,  lekin  bu  faoliyat  zarar 

yetkazishda davom etmoqda yoki yangi zarar yetkazish xavfini vujudga 

keltirmoqda.  Bu  holatda  zarar  yetkazish  xavfi  bilan  bog'liq  bo'lgan 

majburiyat,  shu  vaziyatda  vujudga  kelgan  delikt  majburiyatlari  bilan 

bog'liq  bo'ladi,  garchi  mustaqil  mazmunga  ega  bo'lsa  va  mustaqil 

oqibatlarni  vujudga  keltirsa-da.

Mazkur holatlatlardan kelib chiqib aytish mumkinki, kelgusida zarar 

yetkazilishi xavfidan kelib chiqadigan, shu bilan birga korxona, inshootdan 

foydalanish  yoxud  boshqa  ishlab  chiqarish  faoliyatining  oqibatida 

yetkazilgan  va  zarar  yetkazilish  davom  etayotgan  majburiyatlarga 

muvofiq,  uni  amalga  oshirayotgan  yoki  amalga  oshirish  istagida  bo'lgan 

shaxs  (ehtimol  tutilgan  zarar  yetkazuvchi)  tegishli  faoliyatni  to'xtatib 

turish  yoki  tugatishga  majbur,  kelgusida  o'ziga  zarar  yetkazilish  xavfi 

bor bo'lgan  shaxs  bunday xavfni  yuzaga  keltiradigan  faoliyatni  taqiqlash

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

to‘g ‘risida  da’vo  qo‘zg‘atishga  haqli.  Mazkur  vaziyatlar  vujudga  kelish 

asosi  bo'lib,  kelgusida  zarar  yetkazish  xavfi  faktining  namoyon  boiishi, 

shu  bilan  birga  korxona,  inshootdan  foydalanish  yoxud  boshqa  ishlab 

chiqarish  faoliyatining  oqibati  hisoblanadi.  Bunda  xavf  real  boiishi, 

shaxsning  subyektiv  qarashlaridan  va  muayyan  vaziyatga  nisbatan 

hissiyotlaridan  kelib  chiqmasligi  lozim.