Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

'  Благутин  Д.Ю .  Французский  режим  возмещения  ущерба  от  стихийных  бедствий. 

//  Страховое  дело.  № 10.  2002.  58-с.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sug'urta  agenti  deb  sug'urtalovchining  nomidan  va  topshirig'iga 

binoan  sug'urta  shartnomasining  tuzilishi  va  ijro  etilishini  tashkil  qilish 

bo'yicha  faoliyat  yurituvchi  yuridik  yoki  jismoniy  shaxs  sug'urta  agenti 

hisoblanadi.

Sug'urtalovchining  boshqaruv  organlari  rahbarlari  sug'urta  agenti 

bo'la  olmaydilar.

Sug'urtalovchilar  o'zlari  vakolat  bergan  sug'urta  agentlarining 

reestrlarini  yuritishlari  lozim  (Sug'urta  faoliyati  to'g'r.  Qonun.  9-modda).

Sug'urta  shartnomasining  predmeti  bo'lib  alohida  turdagi  xizmat 

tushuniladi. Sug'urta shartnomasining amal qilish muddatining boshlanishi 

sug'urta  mukofoti  yoki  birinchi  badalning  to'lanishi  bilan  kuchga  kiradi. 

Agar  amal  qilishning  boshqacha  muddati  belgilanmagan  bo'lsa,  sug'urta 

shartnomasi  kuchga  kirganidan  so'ng  sug'urta  hodisasiga  nisbatan tatbiq 

qilinadi  (FKning  947-moddasi).

Shartnoma  kuchga  kirgandan  so'ng  sug'urta  xavfi  yo'qolsa, 

muddatidan  oldin  bekor  bo'ladi:

-  sug'urtalangan  mol-mulk  yuz  berishi  mumkin  bo'lgan  sug'urta 

hodisasidan  boshqa  sabablarga  ko'ra  nobud  bo'lsa;

-  tadbirkorlik  xavfini  yoki  shu  faoliyat  bilan  bog'liq  fuqaroviy 

javobgarlik  xavfini  sug'urtalagan  shaxsning  tadbirkorlik  faoliyatini 

belgilangan  tartibda  to'xtashi  bilan  sug'urta  qildiruvchi  sug'urta 

shartnomasidan muddatidan ilgari voz kechgan taqdirda, sug'urtalovchiga 

to'langan  sug'urta  mukofoti,  boshqacha  tartib  belgilanmagan  bo'lsa 

qaytarib  berilmaydi.

Shartnomaning  shakli  -   yozma  bo'lib,  bu  talabga  rioya  etilmasa, 

shartnoma  haqiqiy  emas  deb  topiladi.

Sug'urta shartnomasi bitta hujjatni tuzish yoki sug'urtalovchi tomonidan 

sug'urta  qildiruvchiga  uning  yozma  yoki  og'zaki  arizasiga  muvofiq 

sug'urtalovchi  imzolagan,  sug'urta  shartnomasining  shartlarini  o'z  ichiga 

olgan sug'urta polisi  (shahodatnomasi, sertifikati, kvitansiyasi) ni topshirish 

yo'li  bilan  tuzilishi  mumkin.  Bu  holatda  sug'urta  qildiruvchining 

sug'urtalovchi  taklif  etgan  shartlarda  shartnoma  tuzishga  rozi  ekanligi 

sug'urtalovchidan  ko'rsatilgan  hujjatlarni  qabul  qilib  olish  va  sug'urta 

mukofoti  to'lash  yoki  sug'urta  mukofoti  bo'lib-bo'lib  to'langanda  birinchi 

badalni  to'lash  orqali  tasdiqlanadi  (FKning  927-moddasi).

Shuningdek,  sug'urtaning  alohida  turlari  bo'yicha  sug'urtalovchi 

o'zi  ishlab  chiqqan  standart  shakllarini  (sug'urta  polisi)  taqdim  etishi 

mumkin.

Sug'urta  polisi  (shahodatnoma,  sertifikat,  kvitansiya)  -  sug'urta

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shartnomasini  tasdiqlovchi,  sug'urtalovchi  tomonidan  taqdim  etiladigan 

hujjat.  Polis  shartnomaning  hamma  muhim  shartlarini  o‘zida  mujassam 

etishi  shart.  Sug'urtalovchi  tomonidan  imzolanib,  sug'urtalovchining, 

sug‘urta  qildiruvchining,  naf oluvchining,  sug'urtalangan  shaxsning nomi 

va  manzili,  sug'urta  obyekti,  sug'urta  xavfi,  sug'urta  pulining  miqdori, 

hamda  shartnoma  muddati  ko'rsatilishi  kerak.

Polis  bir  gallik  va  bosh  polis  boiishi  mumkin.  Bir  gallik  sug'urta 

polisida  odatda  bitta  pred m et  b o 'y ic h a   su g 'u rta   shartnom asi 

rasmiylashtiriladi.  Bosh  polis  bo'yicha  sug'urtalash  esa  bir  turdagi  mol- 

mulk turli turkumlarini muayyan muddat davomida bir xildagi shartlarda 

muntazam  sug'urtalash  tushuniladi  (FKning  928-moddasi,  1  qismi).

Bosh polis  bilan sug'urtalash  faqatgina  mol-mulkni sug'urta  qilishda 

qo'llash  mumkin.  Shaxsiy  va  mulkiy  sug'urtada  bir  gallik  sug'urta  polisi 

qo'llaniladi.  Agar  shartnomada  ko'rsatilgan  boisa,  shaxsiy  va  mulkiy 

sug'urtada  qoilanilishi  mumkin.

Sug'urta  qildiruvchi  bosh  polisning  ta’sir  doirasida  boiadigan  mol- 

mulkning  har  bir  turkumi  to'g'risida  sug'urtalovchiga  bunday  polisda 

shartlashilgan  maiumotlarni  unda  nazarda  tutilgan  muddatda,  agar 

muddat  nazarda  tutilmagan  boisa,  ular  olingandan  keyin  darhol  xabar 

qilishi  shart.  Agar  bunday  maiumotlarni  olish  paytigacha  sug'urtalovchi 

toiashi  lozim  boigan  zarar  ko'rish  ehtimoli  o'tib  ketgan  boisa  ham, 

sug'urta  qildiruvchi  bu  majburiyatdan  ozod  boimaydi.

Bosh  polis bo'yicha  sug'urtalashda  doimo mulklaming o'zgarishi ro'y 

berib,  mol-mulkning  bir  qismi  shartnomadan  chiqib  ketsa,  o'rniga 

boshqalari  keladi.  Shuning  uchun  vaqti-vaqti  bilan  sug'urta  badallari 

toiab  borilishi  kerak.

Sug'urta qildiruvchining talabiga binoan sug'urtalovchi bosh polisning 

ta’sir  doirasida  boiadigan  mol-mulkning  alohida  turkumlari  bo'yicha 

sug'urta polislarini berishi shart (FKning 928  - moddasi 2- va  3- qismlari).

Sug'urta shartnomasining shartlari nafaqat shartnomada yoki sug'urta 

polisida  belgilanishi,  balki  sug'urta  qoidalari  bilan  ham  belgilanishi 

mumkin.

Sug'urta qoidalari -  sug'urtalovchi yoki sug'urtalovchilar birlashmasi 

tomonidan qabul qilingan, ma’qullangan yoki tasdiqlangan tegishli turdagi 

sug'urtaning standart qoidalardir. Bu qoidalar ko'p marotaba  qo'llanishga 

moijallangan  boigani  uchun  standartlashtirilgan.

Sug'urta qoidalarida mavjud boigan va sug'urta shartnomasi matniga 

kiritilmagan  shartlar,  agar  shartnomada  (polisda)  shunday  qoidalar 

qoilanilishi  to'g'ridan-to'g'ri  ko'rsatilgan  va  qoidalaming  o'zi  shartnoma

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

(polis)  bilan  bitta  hujjatda  yoki  uning  orqa  tomonida  bayon  qilingan 

yoxud  unga  ilova  qilingan  bo‘lsa,  sug'urta  qiluvchi  (naf  oluvchi)  uchun 

majburiydir. Ilova qilingan taqdirda,  shartnomani tuzish  paytida sug'urta 

qildiruvchiga  sug'urta  qoidalari  topshirilgani  shartnomada  yozuv  bilan 

tasdiqlab  qo'yilishi  lozim  (FKning  930-moddasi,  2-  qismi).

Sug'urta  shartnomasi  tuzilayotganda  sug'urta  qildiruvchi  va 

sug'urtalovchi  sug'urta  qoidalarining  ayrim  bandlarini  o'zgartirish  yoki 

chiqarib tashlash va qoidalarda bo'lmagan bandlarni shartnomaga kiritish 

to'g'risida  kelishishlari  mumkin  (FKning  930-moddasi,  3-  qismi).

Shuningdek,  sug'urta  qildiruvchi  (naf  oluvchi)  o'z  manfaatlarini 

himoya  qilib,  sug'urta  shartnomasida  (polisida)  ko'rsatib  o'tilgan  tegishli 

turdagi sug'urta qoidalarini,  ushbu qoidalar 930-moddaga ko'ra majburiy 

bo'lmasa  ham,  vaj  qilib  keltirishga  haqli.

Shartnomaning  muhim  shartlari  shartnoma  mazmunini  tashkil 

qilganligi uchun aw alo ushbu shartlami ko'rib chiqish maqsadga muvofiq 

bo'lar  edi.

Shartnomaning  muhim  shartlari  FKning  929-moddasida  o'z  aksini 

topgan:

1)  sug'urta  obyekti  bo'lgan  muayyan  mol-mulk  yoki  boshqa  mulkiy 

manfaat;

2) sug'urta  hodisasi;

3)  sug'urta  puli;

4)  sug'urta  tovoni  miqdori;

5)  sug'urta  mukofoti  miqdori  va  uni  to'lash  muddatlari;

6)  shartnomaning  muddati.

Sug'urta  obyekti  bo'lib  nafaqat  fuqarolarning  hayoti,  sog'lig'i  va 

mol-mulki,  balki  hozirgi  kunda  javobgarlik  majburiyatlari,  tadbirkorlik 

xavfi  va  yana  bir  qator  manfaatlar  ham  bo'lishi  mumkin.

Sug'urta shartnomasi obyektlarining shartnoma tuzilayotgan vaqtdagi 

holati  muhim  ahamiyatga  ega.  Ba’zi  hollarda,  sug'urta  shartnomasi 

obyektin in g  holati,  joylashish  sharoiti  tufayli,  shaxsiy  sug'urta 

shartnomasida  esa  sug'urtalanuvchi  shaxsning  sog'lig'i  holati,  sug'urta 

xavfini  baholashga,  uning  m iqdorini  o'zgartirishga  yoki  sug'urta 

shartnomasini  umuman  tuzmaslikka  sabab  bo'lishi  mumkin.  Albatta,  bu 

haqda, Fuqarolik kodeksning 932-moddasida sug'urtalanuvchining sug'urta 

xavfini  baholash  huquqi  belgilangan  bo'lib,  unga  ko'ra,  mol-mulkni 

sug'urtalash shartnomasi tuzilayotganda, sug'urtalovchi sug'urtalanayotgan 

mol-mulkni ko'zdan kechirishga, zaruriyat bo'lgan taqdirda uning haqiqiy 

qiymatini  belgilash  maqsadida  ekspertiza  tayinlashga  haqli.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shaxsiy  sug'urta  shartnomasi  tuzilayotganda  esa,  sug'urtalovchi 

sug'urta  qilinayotgan  shaxs  sog'lig'ining  haqiqiy  holatini  aniqlash  uchun 

uni tekshirtirishga haqli. Agar,  sug'urtalovchi, ushbu  tekshiruv davomida 

sug'urta  qilinishi  lozim  bo'lgan  obyektlarda  sug'urta  shartnomasi 

tuzmaslikka  asos  bo'ladigan  holatlarni  aniqlasa,  sug'urta  shartnomasini 

tuzishdan  bosh  tortishga  haqli  bo'ladi.

S u g'u rta   kom paniyalari  va  idoralarining  asosiy  vazifalari, 

fuqarolardan yoki yuridik shaxslardan undiriladigan majburiy va ixtiyoriy 

sug'urta  badallari  bilan  o'z  zahiralarini  boyitish  emas,  balki,  baxtsiz 

hodisalar,  tijorat  tavakkalchiligi  va  boshqa  hodisalar  tufayli  moliyaviy 

qiyinchilikka  tushib  qolgan  sug'urtalanuvchilarga  sug'urta  qoplamalarini 

to'lash  orqali  yordam  berishdan  iborat.

Shaxsiy  sug'urta  shartnomasi  bo'yicha  chet  el  davlatlarining 

tajribasiga  nazar  soladigan  bo'lsak,  Germaniyada,  aholining  yoshi 

chegaralanmaganligini,  aksincha,  sug'urtalanyotgan  shaxsning  yoshiga, 

ya’ ni  sug'urta  xavfini  oshib  borishiga  qarab,  sug'urta  badallari 

miqdorining  oshib  borishini  kuzatamiz1.

Qishloq  xo'jalik  ekinlarini  sug'urta  qilish  shartnomalari  bo'yicha, 

qishloq  xo'jalik  ekinlari,  sug'urta  obyektlari  hisoblanib,  ularning  qanday 

joyga  ekilganligi  shartnoma  tuzish  yoki  tuzmaslikka  asos  bo'ladi.  Agar 

ekinlar  sho'r,  suvsiz  va  hosildorligi  kam  yerlarga  ekilgan  bo'lsa,  sug'urta 

idorasi  xodimlari,  shartnoma  tuzishdan  bosh  tortishi  mumkin.

Fuqarolarning  uy-joyini  ixtiyoriy  sug'urta  qilish  to'g'risidagi 

qoidalarga  asosan,  agar  uy-joylar  qarovsiz  ahvolda,  yoki  qulab  tushish 

ehtimoli  bor  erlarda  bo'lsa,  ularni  sug'urtalashga  yo'l  qo'yilm aydi2. 

Sug'urta  obyektiga  berilgan ta’rifda,  fuqarolarning  mol-mulki va  sog'lig'i 

sug'urta obyekti bo'ladi deb hisoblansa-da,  sug'urta  hodisasi xavfi yuqori 

bo'lganligi  sababli  bunday  obyektlar  sug'urtalanmaydi.

Sug'urta  shartnomasining  obyektlari,  shartnoma  mazmuniga  qarab 

turlicha  bo'lishi  mumkin.  Agar  shartnoma  turlariga  qarab  sug'urta 

obyektlarini  bo'ladigan  bo'lsak,  ularni  mulkiy  va  mulk  bilan  bog'liq 

bo'lm agan  shaxsiy  obyektlarga  ajratishim iz  mum kin.  Masalan, 

shartnomadan  kelib  chiqadigan  javobgarlikni  sug'urta  qilish  shartnomasi 

bo'yicha, shaxsning shartnomada  belgilangan javobgarligi  sug'urta obyekti