Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Ishning bajarish muddati va bahosi
Pudrat shartnomasining muhim shartlaridan biri uning muddatidir. 
Pudrat shartnomasida ishni bajarishning boshlang'ich va oxirgi muddatlari 
ko'rsatiladi. A ksariyat hollarda shartnom ada ishning yakunlash qismi 
ko'rsatiladi. Pudratchi mazkur m uddatdan kelib chiqib ishni o'ziga rejalashtirib 
oladi. Am m o ta ra fla r kelishuvi asosida, shartnom ada ishning ay rim
bosqichlarini tugallash muddatlari (oraliq muddatlar) ham nazarda tutilishi

---

mumkin. Bu oraliq m uddatlar pudratchining m uyayan ishning m a’lum bir 
qismini bajarish va uni topshirishi bilan bog‘liq bo'ladi. Pudrat shartnomasida 
ko'rsatilgan ishni bajarishning boshlang'ich, oxirgi va oraliq m uddatlari 
shartnomada nazarda tutilgan hollarda va tartibda o'zgartirilishi mumkin.
P udrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo'lmasa, 
pudratchi ishni bajarishning boshlang'ich va oxirgi, shuningdek oraliq 
m uddatlarini buzganligi uchun javobgardir. A yrim hollarda shartnom ada 
belgilangan oxirgi m uddatda ish natijasi buyurtm achi lozim darajada 
topshirilsa, oraliq m uddatda yuzaga kelgan javobgarlikdan ozod etiladi.
T a rafla r kelishuvisiz sh a rtn o m a m u d d a tin i o 'z g a rtirish g a yo'l 
qo'yilmaydi. M uddatlarni o'zgartirish o'zaro kelishuvga ko'ra shartnom ada 
nazarda tutilgan hollarda va tartibda o'zgartirilishi mumkin.
P udrat shartnomasida bajariladigan ishning bahosi yoki uni aniqlash 
usullari ko'rsatiladi. P u d rat shartnomasida baho nazarda tutilm agan bo'lsa 
shartnom ani bajarganlik uchun o'xshash vaziyatlarda odatda shunday 
tovarlar, ishlar yoki xizm atlar uch u n olinadigan baho bo'yicha haq 
to'lanishi lozim bo'ladi.
Pudrat shartnomasidagi ishning bahosi pudratchining chiqimlarini va 
unga to'lanadigan haqni o'z ichiga oladi. Pudratchining chiqimlari ish 
natijasini yaratish uchun buyurtm achi biror m aterial bermaganlik natijasida 
pudratchi tomonidan ishni bajarish uchun qilgan sarf xarajatlari kiradi. 
Masalan, poyafzalni ta ’mirlashda usta tomonidan ishlatilgan yamash, tikish 
uchun materiallar, mix qoqishi, yelimlashi natijasida ularning qiymatini 
o'z-o'zidan pudrat qiymatiga kiritib yuboradi. Ish bajarganlik uchun to'langan 
haq pudratchining m ehnatida rag'batlantirish hisoblanadi. Bu ikkisi bir 
bo'lib shartnom a bahosini tashkil etadi. Ayrim hollarda pudratchining 
chiqimlarisiz ham shartnom aning bahosi belgilanishi mumkin. B unda 
buyurtm achi pudratchini barcha materiallar bilan ta ’minlashi lozim bo'ladi
Ishning bahosi sm eta tuzish yo'li bilan aniqlanishi mumkin.
Ish pudratchi tomonidan tuzilgan sm eta bo'yicha bajarilgan taqdirda, 
sm eta buyurtm achi tom onidan tasdiqlangan p ay td an boshlab kuchga 
ega bo'ladi va p udrat shartnomasining bir qismi bo'lib qoladi.
Ishning bahosi (smeta) taxm iniy yoki q a t’iy bo'lishi mumkin. P u d rat 
shartnomasida bunday ko'rsatm a bo'lmasa, ishning bahosi (smeta) q a t’iy 
hisoblanadi.
A gar qo'shimcha ishlarni bajarish zarur bo'lib qolsa va shu sababli 
ishning taxm inan belgilangan bahosini (taxminiy smetani) ancha oshirishga 
to'g'ri kelsa, pudratchi bu haqda buyurtm achini vaqtida ogohlantirishi 
shart. Buyurtmachi p u drat shartnom asida ko'rsatilgan ishning bahosini

---

(smetani) oshirishga rozi bo'lmagan taqdirda, shartnom adan voz kechishga 
haqli. B unday hollarda pudratchi b uyurtm achidan ishning bajarilgan 
qismining bahosini to'lashni talab qilishi mumkin.
Buyurtmachini p u drat shartnomasida ko'rsatilgan ishning bahosini 
(sm etani) oshirish zarurligi to 'g 'risid a o'z v aq tid a og oh lantirm ag an 
pudratchi ish uchun shartnom ada ko'rsatilgan baho bo'yicha haq olish 
huquqini saqlab qolgan holda shartnomani bajarishi shart.
Pudratchi, qoida tariqasida, q at’iy baho ( q a t’iy smeta)ni oshirishni, 
buyutm achi esa uni kamaytirishni talab qilishga, shu jum ladan bajarilishi 
kerak bo'lgan ishning to'la hajmini yoki buning uchun zarur xarajatlarni 
p u d ra t sh artn o m asi tuzilayotgan p ay td a n azard a tu tish im koniyati 
bo'lmagan hollarda ham , haqli emas.
Pudratchi tomonidan taqdim qilinishi kerak bo'lgan m ateriallar va 
uskunalar, shuningdek uchinchi shaxslar tomonidan unga ko'rsatiladigan 
xizmatlar bahosi ancha oshgan va buni shartnom a tuzish vaqtida nazarda 
tu tis h m u m k in b o 'lm a g a n hollar h am u c h ra b tu rad i. Bu h o la tla r 
vaziyatning jiddiy o'zgarishi hisoblanadi. P u d ra t shartnom a tuzishda 
taraflar uchun asos bo'lgan vaziyatning jiddiy o'zgarishi, agar boshqacha 
tartib shartnom ada nazarda tutilgan bo'lmasa yoki uning m ohiyatidan 
anglashilmasa, shartnom a bahosini (smetani) o'zgartirish mumkin. Bu 
h o latlar yuz b e rsa F K ning 383-m oddasi ta la b la rid a n kelib chiqib, 
pudratchi belgilangan ish bahosini (smetani) oshirishni talab qilishga, 
b u y u rtm a c h i b u ta la b n i b a ja ris h d a n bosh to rtg a n ta q d ird a esa, 
shartnom ani bekor qilishni talab qilishga haqli.
Agar taraflar shartnomani jiddiy o'zgargan vaziyatga muvofiqlashtirish 
yoki uni bekor qilish haqida kelisha olmagan bo'lsalar, quyidagi hollarda 
shartnom a m anfaatdor tarafning talabi bilan sud tomonidan bekor qilinishi 
yoki o'zgartirilishi mumkin:
1) p udrat shartnomasini tuzish paytida taraflar ish uchun ketadigan 
m ateriallarning narx-navosida bu darajada o'zgarish yuz berm aydi, deb 
hisoblagan bo'lsalar;
2) vaziyatning o'zgarishini keltirib chiqargan sabablarni, ular paydo 
bo'lganidan keyin m anfaatdor ta ra f (pudratchi, buyurtm achi) p u d rat 
shartnom asining xususiyatiga va muomala shartlariga ko'ra o'zidan talab 
q ilinadig an d a ra ja d a vijdoniylik v a e h tiy o tk o rlik qilgan bo'lish iga 
qaram ay, bu sabablarni yenga olmagan bo'lsa;
3) p u d r a t s h a r tn o m a s in i u n in g b a h o h a q id a g i s h a r t l a r i n i
o'zgartirm asdan bajarish taraflar mulkiy manfaatlarining shartnom aga 
mos keladigan nisbatini buzsa va m anfaatdor tarafga zarar yetkazsa,

---

natijada ular shartnom a tuzishda umid qilishga haqli b o ig an narsadan 
ko‘p darajada m ahrum boisalar;
4) 
ish m uom alasi o d atlaridan yoki sh artn o m an in g m ohiyatidan 
vaziyatning o'zgarishi xavfiga m a n fa a td o r ta r a f u ch rash i kerakligi 
anglashilmasa.
Baho borasida vaziyatning jiddiy o'zgarishi oqibatida pudrat shartnomasi 
bekor qilinganida sud har qanday taraf talabi bilan shartnomani bekor 
qilish oqibatlarini aniqlashda taraflarning ushbu shartnomani bajarish bilan 
bog'liq xarajatlarini ular o'rtasida adolatli taqsimlash zarurligiga asoslanadi. 
Vaziyatning jiddiy o‘zgarishi munosabati bilan shartnomaning o'zgartirilishiga 
shartnomani bekor qilish ijtimoiy manfaatlarga zid boigan yoki taraflarga 
shartnomani sud tomonidan o'zgartirilgan shartlar asosida bajarish uchun 
talab qilinadigan xarajatlardan ancha ortiq zarar keltiradigan favqulodda 
hollarda sud qarori bilan yoi qo'yiladi.
Ayrim hollarda pudratchi ishni bajarish jarayonida qo'shimcha ishlarni 
ham bajarishga m ajbur boiib qoladi. Shu sabab ishning taxm iniy bahosi 
shu nuqtayi nazarda oshishi mumkin. A gar bu bahoning oshish ehtimoli 
yuzaga kelsa buyurtm achini darhol ogohlantirishi shart boiadi. taxm iniy 
smetani oshirish to'g'risidagi ogohlantirishga buyurtm achi rozi bo'lmasa, 
u holda pudratchi shartnom adan voz kechishga haqli. Bu holatda pudratchi 
agar ishning m a iu m bir qismi bajarilgan boisa, shu qismining bahosini 
m utanosib ravishda buyurtm achidan talab qilishga haqli. A gar sm eta 
q iy m a tin in g o sh irilish i p u d r a tc h in in g a y b i b ila n b o g 'liq b o is a , 
buyurtm achi sm etadan ortiqcha sarflangan xarajatlam i t7oiam agan holda 
m ajburiyatni bajarilishini pudratchidan talab qilishi mumkin.
A g a r s m e ta n i o s h ir is h h a q id a b u y u r tm a c h i o 'z v a q tid a
ogohlantirilmasa pudratchi sm etadan ortiqcha x arajatlam i o'z hisobiga 
o'tkazib, shartnom a bo'yicha olingan m ajburiyatni bajarishga m ajbur. 
Lekin u shartnom ada k o'rsatilgan baho bo'yicha haq olish huquqini 
saqlab qoladi. Natijada u qilgan qo'shimcha m ehnat uchun buyurtm achidan 
haq undirib olish imkoniyatini yo'qotadi. P u d ra t shartnom asida q a t’iy 
sm eta o'zgartirilishi m um kin emas.
Pudratchining amaldagi xarajatlari ish bahosini aniqlash vaqtida 
(sm eta tuzilayotganda) nazard a tu tilg a n x a ra ja tla rd a n kam b o ig a n
hollarda, basharti buyurtm achi pudratchining tejam i bajarilgan ish sifatiga 
t a ’sir etgan lig ini isb o tlay olm asa, p u d r a tc h i ish la r u c h u n p u d r a t 
shartnomasida ko'rsatilgan baho bo'yicha haq olish huquqini saqlab qoladi. 
P udrat shartnomasida pudratchining tejami taraflar o'rtasida taqsimlanishi 
nazarda tutilishi mumkin.

---

A g ar p u d ra t sh artnom asid a bajarilgan ishga yoki uning ayrim
bosqichlariga oldindan haq to'lash nazarda tutilgan bo'lmasa, buyurtm achi 
p u d ra tc h ig a sh a rtla sh ilg a n haqni ish tegishli tarzd a va kelishilgan 
m u d d a td a yoxud b u y u rtm a c h in in g roziligi bilan m u d d atid an oldin 
bajarilib, uning natijalari uzil-kesil topshirilganidan keyin to'lashi shart. 
Pudratchi qonun hujjatlarida yoki p u d rat shartnomasida nazarda tutilgan 
hollarda va m iqdordagina o'ziga bo'nak yoki zakalat berilishini talab 
qilishga haqli.
Shartnom aning bajarilishi munosaba ti bilan buyurtm achi pudratchiga 
belgilangan tegishli haqni yoki boshqa sum m ani to'lash m ajburiyatini 
bajarm agan taqdirda, buyurtm achi tomonidan tegishli summa to'langunga 
qadar pudratchi ishning natijalarini, shuningdek buyurtm achiga tegishli 
uskunalarni, qayta ishlash (ishlov berish) uch u n berilgan ashyolarni, 
foydalanilm ay qolgan m aterial qoldig'i va pudratchining ixtiyoridagi 
boshqa m ol-m ulkni u sh lab qolish h uq u q ig a ega, bu p u d ratc h in in g
buyurtm achi o'z m ajburiyatini bajarishi uchun qilgan ta ’minlash usuli 
hisoblanadi.