Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1 Гражданское право. Ч.2./Под.ред.А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. -М.: Проспект. 1997. 
-103 б.; Узбекистан Республикасининг Фукаролик хукуки. 2-кисм./)^.Ра^монкулов, 
И.Зокировларнинг умум. та.\р. остида. -Т.: Адолат. 1999 -65 б.

---

predm eti va m azm uni bilan harakterlanadi.
K orxonani sotish shartnom asining subyektlari sifatida fuqarolik 
huquqining barcha subyektlari ishtirok etishlari mumkin. Davlat va uning 
organlari, yuridik shaxslar va fuqarolar korxonani sotish shartnomasida 
sotuvchi va sotib oluvchi sifatida qatnashadilar.
D av la tg a q arash li k o rx o n ala r sotilganda sotuvchi sifatid a shu
korxonaga tegishli bo'lgan davlat yuridik shaxslari ishtirok etadilar. Odatda, 
korxonani sotish shartnomasining subyektlari sifatida tadbirkorlik faoliyati 
bilan shug'ullanayotgan fuqarolar va tijoratchi yuridik shaxslar e’tirof 
e tilsa -d a, k o rx o n an i sotish sh a rtn o m a sin i ta rtib g a soluvchi qonun 
h u jja tla rid a s h a rtn o m a s u b ’e k la rig a n isb a ta n b u n d a y c h e k la sh la r 
belgilanmagan. Bu holat esa, istalgan fuqaroning yoki tijoratchi bo'lmagan 
yuridik shaxsning korxonani sotish shartnomasining subyekti bo'la olishi 
mumkinligini anglatadi. Korxonani sotib olgan fuqaro tadbirkorlik faoliyati 
bilan shug'ullanish uchun ruxsatnom aga ega bo'lmasdan ham korxonaga 
nisbatan m ulk huquqining sohibi bo'lishga haqli. Bu holatda korxonanining 
tadbirkorlik faoliyatini shunday ruxsatnom aga ega bo'lgan mulkdorning 
vakili am alga oshirishi yoki m ulkdor korxonani ijaraga berish orqali bu 
faoliyatini olib borishi mumkin.
K orxonani sotish shartnom asi ko'chm as m ulkni sotish shartnom asi 
kabi ta ra fla r imzolagan yozma shakldagi hujjat tarzida tuziladi. Ushbu 
s h a rtn o m a k o 'c h m a s m u lk n i so tish d a n farq lan ib , u n in g shakli va 
rasm iylashtirishiga nisbatan FK quyidagi qo'shimcha talablarni belgilaydi:
1. Korxona mol-mulki, huquq va m ajburiyatlarining haqiqiy holatini 
ifodalaydigan hujjatlarni shartnom aga ilova qilish. Bu talab korxonaning 
h uquq subyektliligi bilan bog'liq bo'lib, uning uchinchi shaxs oldidagi 
m ajb uriy atlari va m ulkiy talablarini aniqlashga va kelajakda taraflar 
o 'rtasida nizo vujudga kelm asligiga xizmat qiladi. Shartnom aga ilova 
q ilin a d ig a n h u j ja tl a r ju m la s ig a : in v e n ta riz a ts iy a d a lo la tn o m a si, 
b ux g alteriy a balansi, m ustaqil auditorning korxona tarkibi va uning 
qiym ati to'g'risidagi xulosasi, kreditorlar va ular qo'yayotgan talablar 
xususiyati, miqdori va m uddatlari ko'rsatilgan qarzlar ro'yxati kiradi
2. Shartnom aning notarial guvohlantirilishi. B a’zi hollarda korxonani 
sotish shartnom asida notarial guvohlantirilish talab qilinmaydi. FKning 
490-m oddasiga m uvofiq, vakolatli davlat organining qaroriga binoan 
tanlov (tender) asosida tuziladigan korxonani sotish shartnomasi notarial 
guvohlantirilishi sh art emas. Ayni vaqtda Qonunning 110-moddasi 2- 
qismi 2-bandiga ko'ra, taraflard an birining talabi bilan ushbu shartnom a 
notarial tasdiqlanishi shartligini ham aytib o'tish lozim.

---

K o 'c h m a s m ulk n i so tish s h a rtn o m a s i k a b i k o lrx o n a n i sotish 
shartnom asi davlat ro 'y x atid an o'tkaziladi. K orxona h u q u q subyekti 
hisoblanganligi munosabati bilan uni sotish shartnomasi adliya organlarida 
ro'yxatga olinadi.
Yuqoridagi talablarga am al qilm asdan tuzilgan korxonani sotish 
shartnom asi haqiqiy emas deb topiladi. Bunday shartnom a o'z-o'zidan 
haqiqiy bo im agan bitim hisoblanadi, uni bajarishga yo'l qo'yilmaydi va 
bir tarafning bitimni bajarishi uni haqiqiy deb hisoblanishiga olib kelmaydi. 
Shuningdek, taraflardan birining korxonani sotish shartnom asining davlat 
ro'yxatidan bosh tortishi, ikkinchi tarafning sud tartibida shartnom ani 
ro'yxatdan o'tkazdirishiga olib kelmaydi.
Korxonani sotish shartnom asining predm eti shartnom aning asosiy 
sharti hisoblanadi. FKda korxonani sotish shartnomasiga nisbatan q a t’iy 
talablar qo'yilgan. Birinchi navbatda, ushbu shartnom aning predm eti 
mulkiy m ajm ua hisoblangan korxona hisoblanadi. Ikkinchidan esa, firma 
nomi, tovar belgilari, xizmat ko'rsatish belgilari va sotuvchini ham da 
uning m ahsulotini, u b ajaradigan ish yoki ko 'rsatad ig an xizm atlarni 
shaxsiylashtiradigan boshqa vositalardan foydalanish huquqlari shartnom a 
predm etini tashkil etadi.
FKning 85-moddasiga muvofiq, bu tu n korxona m ulkiy kompleks 
sifatida ko'chm as mulk hisoblanadi. Mulkiy kompleks b o ig an korxona 
tarkibiga uning faoliyati uchun m o'ljallangan ham m a m ulk turlari, shu 
ju m la d a n y e r u c h a stk a la ri, b in olar, in sh oo tlar, u sk u n a , in v e n ta r, 
xomashyo, mahsulot, talab qilish huquqi, qarzlar, shuningdek korxonani, 
uning mahsuloti, ishlari va xizmatlarini aks ettiruvchi xususiy alom atlarga 
(firma nomi, tovar belgilari, xizmat ko'rsatish belgilari) b o ig an huquqlar 
va boshqa m utlaq huquqlar, agar qonun yoki shartnom ada boshqacha 
tartib nazarda tutilgan boim asa, kiradi.
M ulkiy m ajm u a sifatid a k o rxo n an in g ta rk ib ig a k iru v c h i m ol- 
mulklarning ro'yxati aniqlanishi lozim. Sotiladigan korxona tarkibi va uning 
qiymati korxonani sotish shartnomasida inventarizatsiyalashning belgilangan 
qoidalariga muvofiq o'tkaziladigan korxonani to'liq inventarizatsiyalash 
asosida aniqlanadi.
Um um iy qoidaga ko'ra, korxonaning predm eti m oddiy va nomoddiy 
n e’m atla rd a n tashkil topadi. K orxona p redm eti hisoblangan m oddiy 
ne’m atlarga korxonaning binosi, turli xildagi ishlab chiqarish vositalarini 
kiritish m umkin. Nomoddiy n e ’m atlarg a esa, korxonaning h u q u q va 
m ajburiyatlari, m utloq huquq obyektlari (patent, firm a nomi, to v ar 
belgisi, xizmat ko'rsatish belgisi va h.k.) kiradi.

---

S otilayotgan korxonaning m ajb u riy atlari xususida sotuvchi o'z 
kreditorlarini, korxona sotib oluvchilarga topshirilgunga q ad ar uning 
sotilishi haqida yozma ravishda xabardor qilishi lozim.
Qarzning boshqa shaxsga o'tkazilishiga roziligini sotuvchiga yozma 
ravishda bildirm agan kreditor korxona sotilishi to'g'risida bildirish xati 
olgan k u n d an boshlab uch oy m obaynida yo m ajburiyatni bajarishni 
to'xtatishni yoki m uddatidan oldin bajarishni va sotuvchi tomonidan 
zarar qoplanishini, yo bo'lmasa korxonani sotish shartnomasini butunlay 
yoxud uning tegishli qismini haqiqiy emas deb topishni talab qilish 
huquqiga ega.
Korxonaning sotilishi to'g'risida ushbu moddaning birinchi qismida 
nazarda tutilgan tartibda xabardor qilinmagan kreditor sotuvchi korxonani 
sotib oluvchiga topshirgani to'g'risida xabar topgan yoki xabar topishi 
lozim bo'lgan kundan boshlab bir yil mobaynida ushbu moddaning ikkinchi 
qismida nazarda tutilgan talablarni qondirish haqida d a’vo qo'zg'atishi 
mumkin.
K orxona sotib oluvchiga topshirilganidan so'ng sotuvchi va sotib 
olu vchi to p sh irilg a n korx o n a ta rk ib ig a k iritilg a n , sotib oluvchiga 
kred ito rn in g roziligisiz o 'tkazilgan qarzlar bo'yicha solidar javobgar 
bo'ladilar.
Firm a nomi, tovar belgilari, xizmat ko'rsatish belgilari va sotuvchini 
ham da uning mahsulotini, u bajaradigan ish yoki ko'rsatadigan xizmatlarni 
shaxsiylashtiradigan boshqa vositalardan foydalanish huquqlari, agar 
korxonani sotish shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo'lmasa, 
sotib oluvchiga o'tadi.
Sotuvchining tegishli faoliyat bilan shug'ullanishi uchun berilgan 
m axsus ru xsatnom a (litsenziya) asosida olgan huquqlari, agar qonun 
hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo'lmasa, korxonani sotib 
oluvchiga berilmaydi. Chunki, bunday litsenziyalar m a ’m uriy huquqiy 
h a ra k te rg a ega bo'lib, faqatgina m uayyan shaxs nomiga beriladi va 
boshqa shaxsga to'g'ridan-to'g'ri o'tkazishga yo'l qo'yilmaydi.
Agar, sotuvchi shartnom a bo'yicha topshiriladigan korxona tarkibiga 
m axsus ruxsatnom a (litsenziya) ga ega bo'lmagani tufayli sotib oluvchi 
bajara olmaydigan m ajburiyatlam i kiritsa, u kreditorlar oldidagi tegishli 
m ajburiyatlardan ozod qilinmaydi. Bunday m ajburiyatlam i bajarmaganlik 
u c h u n sotuvchi va sotib oluvchi k redito rlar oldida solidar javobgar 
bo'ladilar.
Korxonani sotish shartnom asining bahosi, FKning 491-moddasida 
ko'zda tutilgan hujjatlar asosida aniqlanadi. Bunday hujjatlarni tuzish

---

u ch u n qilingan xarajatlar tarflarn in g kelishuviga ko ‘ra qoplanadi va 
u n in g q iy m a ti sh artn o m a b ah o sig a kiritilm aydi. K o rxo nan i sotish 
shartnom asi taraflarning erki asosida tuziladigan shartnom a boiganligi 
sababli, baho taraflarning erk-irodalariga muvofiq belgilanadi.
K o rx o n a n i sotish s h a rtn o m a s in in g m u d d a tin i b e lg ila sh h a m
taraflarning erkiga muvofiq aniqlanadi. Qonun hujjatlarida korxonani 
sotish shartnomasining m uddati to'g'risida ko‘rsatm alar berilmagan.
K orxonani sotish sh a rtn o m a sig a m uvofiq, so tu v c h in in g asosiy 
m ajburiyati korxonani va unga nisbatan mulk huquqini uchinchi shaxslar 
h uquqlaridan ozod holda topshirishdan iborat. B unda korxona yaxlit 
holda topshirilishi lozim1. Ushbu m ajburiyatni bajarish uchun sotib oluvchi 
bir qancha harakatlarni amalga oshirishi zarur. Birinchi navbatda sotuvchi 
korxonani sotishga tayyorlashi, shartnom aga ilova qilinadigan hujjatlarni 
va sotib oluvchiga o'tadigan h uquq va m ajburiyatlar ro'yxatini tuzishi 
lozim.
FKning 493-moddasiga ko‘ra, sotuvchining korxonani sotib oluvchiga 
topshirishi topshirish dalolatnomasiga muvofiq am alga oshiriladi, unda 
korxonaning tarkibi va kreditorlar korxona sotilishi to'g'risida xabardor 
qilinganligi, shuningdek topshirilgan mol-mulkda aniqlangan kamchiliklar 
haqida m a ’lum otlar va yo'qolganligi tufayli topshirish m ajburiyatlari 
vujudga kelishi mumkin bo'lmaydigan mol-mulkning ro'yxati ko'rsatiladi.
K orx o n an i to p sh irish g a ta y y o rla s h , sh u ju m la d a n , to p sh irish
dalolatnomasini tuzish va imzolashga taqdim etish, a g ar shartnom ada 
boshqacha tartib nazarda tutilgan boim asa, sotuvchining m ajburiyati 
hisoblanadi va uning hisobidan am alga oshiriladi.
Ikkala taraf topshirish dalolatnomasini imzolagan kundan boshlab 
korxona sotib oluvchiga topshirilgan hisoblanadi. Shu paytdan boshlab 
korxona tarkibida topshirilgan m ol-m ulkning tasodifan nobud boiishi 
yoki tasodifan buzilishi xavfi sotib oluvchiga o'tadi.
Korxonaga mulk huquqi bu huquq davlat ro'yxatidan o'tkazilgan 
paytdan boshlab sotib oluvchiga o'tadi.
Sotib oluvchining korxonaga m ulk huquqini ro 'y x atd an o'tkazish, 
basharti korxonani sotish shartnom asida boshqacha tartib nazarda tutilgan 
boim asa, korxona sotib oluvchiga topshirilganidan so'ng bevosita amalga 
oshiriladi.
Korxonani sotish shartnom asida korxona haqi to ia n g u n ic h a yoki 
boshqa holatlar yuz berguncha sotuvchining sotib oluvchiga topshirilgan