Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

2
§
. O`simlik dunyosi obyektlaridan foydalanish turlari. 
 
 
O`simlik dunyosi obyektlaridan turli xil maqsadlarda foydalaniladi. O`simlik 
dunyosidan  foydalanish  maqsadi  avvalo  o`simlik  dunyosi  obyektlarining 
xususiyatidan  kelib  chiqadi.  Chunonchi,  o`rmonlar  yog`och  kesish  yoki  pichan 
o`rish  yoxud  boshqa  maqsadlarda  foydalanilsa,  botanika  bog`lari  ilmiy 
maqsadlarda foydalanishi mumkin va hakozo. 
 
O`simlik 
dunyosi 
obyektlaridan 
foydalanish 
turlari 
O`zbekiston 
Respublikasining  "O`simlik  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish 
to`g`risida"gi  qonunida  ko`rsatilgan.  Ushbu  qonunning  7-moddasiga  ko`ra, 
o`simlik  dunyosidan  birinchi  navbatda  chorvachilik  ehtiyojlari  uchun  yovvoyi 
ozuqa  mahsulotini  tayyorlash  maqsadida  foydalaniladi.  Yuridik  va  jismoniy 
shaxslar  tomonidan  chorvachilik  ehtiyojlari  uchun  yovvoyi  ozuqa  mahsulotini 
tayyorlash va chorva mollarini o`tlatib boqish maxsus berib qo`yilgan tabiiy yem-
xashak  yetishtiriladigan  maydonlarda  o`rmon  fondi  hududida  o`rmon  biletlari 
bo`yicha; qishloq xo`jalik korxonalari, muassasalari, tashkilotlari egaligidagi yerlar 
hududida  ularning  ruxsatnomalari  bo`yicha;  zaxiradagi  yerlarda  -  mahalliy  davlat 
hokimiyati organlarining qarorlari asosida amalga oshiriladi (12-modda). 
 
O`simlik  dunyosi  obyektlaridan  foydalanish  turlaridan  navbatdagisi  chorva 
mollarini  o`tlatib  boqish  hisoblanadi.  Chorva  mollarini  o`tlatish  o`rmon  fondi 
yerlaridagi  o`tloqzorlarda,  tog`lar  va  tog`  yon  bag`irlaridagi  yaylovlarda,  qishloq 
xo`jalik  korxonalariga  berib  qo`yilgan  yaylovlarda  amalga  oshiriladi.  O`simlik 
dunyosidan  ushbu  maqsadda  foydalanishga  qonunda  belgilangan  tartibda  davlat, 
o`rmon va qishloq xo`jalik korxonalarining ruxsatnomalari orqali yo`l qo`yiladi. 
 
Ovchilik  xo`jaligi  ehtiyojlari  uchun  foydalanish  o`simlik  dunyosi 
obyektlaridan  foydalanishning  navbatdagi  turi  hisoblanadi.  "O`simlik  dunyosini 
muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish  to`g`risida"gi  qonunning  13-moddasida 
belgilanishicha, o`simlik dunyosi obyektlaridan ovchilik xo`jaligi ehtiyojlari uchun 
foydalanish  yuridik  va  jismoniy  shaxslar  tomonidan  o`zlariga  berib  qo`yilgan 
ovchilik yer-suvlarida amalga oshiriladi. O`simlik dunyosidan ovchilik maqsadida 
foydalanish tegishli ruxsat asosida o`rmonlarda, butazorlarda, tog`larda, suv bo`yi 
changalzorlarida olib boriladi. O`simlik dunyosi obyektlaridan ovchilik ehtiyojlari 
uchun foydalanish  tegishli tartibda, belgilangan  me'yoriy  hujjatlar  asosida amalga 
oshiriladi. Bu me'yoriy hujjatlarda ov qilish qoidalari belgilangan bo`ladi. 
 
Navbatdagi  o`simlik  dunyosi  obyektlaridan  foydalanish  turlaridan  biri  bu 
yovvoyi  o`simliklar  texnik  xom  ashyosini  tayyorlash,  dorivor  xom  ashyosini 
yig`ish, oziq-ovqat maqsadlari uchun yig`ish hisoblanadi. Bu turdagi foydalanishda 
yog`och  shirasi  olish;  spirt  tayyorlash,  dorivorlarni,  ziravorlarni,  mevalarni, 

---

qo`ziqorinlarni  yig`ish  maqsad  qilib  qo`yiladi.  O`simlik  dunyosidan  bu  xilda 
foydalanish umumiy va maxsus tarzda amalga oshiriladi. 
 
Daraxt  va  butazorlarni  kesish  -  o`simlik  dunyosi  obyektlaridan 
foydalanishning  navbatdagi  turidir.  Daraxt  va  butazorlarni  kesish  o`rmon  fondi 
yerlarida  tegishli  tartibda  beriladigan  ruxsatnomalar  asosida  amalga  oshiriladi. 
O`rmon  fondiga  kirmaydigan  daraxt  va  butalarni  kesishga  faqat  sanitariya  hamda 
binolar, inshootlar va kommunikatsiyalar qurilishi bilan bog`liq kesishlar tartibida 
mahalliy davlat hokimiyati organlarining Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi 
bilan kelishilgan asosan yo`l qo`yiladi. 
 
O`simlik  dunyosi  obyektlaridan  foydalanish  turlaridan  biri  undan  ilmiy-
tadqiqot  maqsadlarida  foydalanishdir.  Bu  xildagi  maqsadda  foydalanish  ilmiy 
muassasalar  tomonidan  amalga  oshirilib,  unda  yovvoyi  o`simliklarning  kelib 
chiqishi,  turlari,  nomi,  ko`payishi,  jamiyat  uchun  foydalanish  maqsadlari 
o`rganiladi.  Qonunda  belgilanishicha,  o`simlik  dunyosi  obyektlaridan  ilmiy-
tadqiqot  maqsadlarida  yovvoyi  o`simliklarni,  ularning  qismlarini  va  mahsullarini 
o`sish  muhitidan  olmasdan  va  olgan  holda  foydalanishga  faqat  qonunda 
belgilangan  tartibda  yo`l  qo`yiladi.  Tabiiy  o`simliklar  jamoalarida  ilmiy-tadqiqot 
ishlarini  o`tkazish  uchun  tegishli  yuridik  shaxslarga  maxsus  uchatkalar  ajratilishi 
lozim.  Agar  bu  o`simlik  jamoalarida  ilmiy-tadqiqot  olib  borish  lozim  bo`lsa, 
boshqa tashkilotlarning bu obyektdan foydalanishi cheklanishi mumkin. 
 
O`simlik 
dunyosi 
obyektlaridan 
madaniy-ma'rifiy, 
tarbiyaviy, 
sog`lomlashtirish,  rekreatsiya  va  estetik  maqsadlarda  foydalanishi  ulardan 
foydalanishning  mustaqil  turi  hisoblanadi.  Shifobaxsh  xossalarga  ega  bo`lgan  va 
aholining  dam  olishi  uchun  qulay  shart  sharoit  yaratadigan  o`simlik  dunyosi 
obyektlaridan sog`lomlashtirish va rekreatsiya maqsadlarida foydalaniladi. Bunday 
joylarda  sanatoriyalar,  shifoxonalar,  dam  olish  uylari,  lagerlar  bunyod  etilib, 
ulardan aholini dam olishi, sog`lig`ini tiklashi maqsadlarida foydalaniladi. 
 
O`simlik dunyosi obyektlaridan foydalanish turidan ohirgisi ulardan tabiatni 
muhofaza  qilish  maqsadlarida  foydalanishdir.  Ma'lumki,  o`simlik  dunyosi 
tog`larda  suvlarni  to`planishi,  tog`larda  jarliklarni  paydo  bo`lishi  oldini  olish, 
sug`oriladigan  yerlar,  ekin  maydonlarini  suv  va  shamol  eroziyasidan  asrash,  suv 
bo`yi  tegralarini  saqlash,  atmosfera  havosini  mo`tadil  ravishda  saqlab  turishda 
asosiy  vosita  hisoblanadi.  Shu  sababdan  suv  bo`yi  tegralarida,  ekin  maydonlari 
atrofida yer va suv resurslarini muhofaza qilish maqsadida daraxtlar ekilib, ulardan 
tabiatni muhofaza qilish maqsadi ko`zlanadi.