Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

3
§
. O`simlik dunyosi obyektlaridan foydalanuvchilarning huquq va 
majburiyatlari. 
 
 
O`simlik 
dunyosi 
obyektlaridan 
foydalanuvchilarning 
huquq 
va 
majburiyatlari  "O`simlik  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish 
to`g`risida"gi  qonunning  10-moddasida  belgilab  berilgan.  Shulardan  birinchisi 
o`simlik  dunyosi  obyektlaridan  ularni  berib  qo`yish  shartlariga  muvofiq 
foydalanishdir. O`simlik  dunyosi  obyektlari nima  maqsadda  berilgan  bo`lsa, ya'ni 
ilmiy  maqsadda  foydalanishga,  yog`och  kesish  uchunmi,  yoxud  yaylov 

---

maqsadidami  foydalanuvchi  yuridik  va  jismoniy  shaxslar  shu  maqsadda 
foydalanish  huquqiga  ega  bo`ladilar.  Agar  o`simlik  dunyosi  obyekti  ilmiy 
maqsadlar uchun berilgan bo`lsa, undan ovchilik uchun foydalanish mumkin emas 
va hokazo. 
 
O`simlik 
dunyosi 
obyektlaridan 
foydalanuvchilarning 
navbatdagi 
huquqlaridan  biri  bu  belgilangan  tartibda  olingan  o`simlik  dunyosi  obyektlari 
mahsulotini  tasarruf  etish  huquqidir.  O`simlik  dunyosidan  foydalanuvchilar 
ma'lumki  undan  foydalanish  jarayonida  ma'lum  mol-mulkka  -  ovchilik 
mahsulotlari,  dorivor  va  zirovorlar,  yog`och  xom  ashyosi,  pichan,  oziq-ovqat 
mahsulotlariga  ega  bo`ladilar.  Qonunda  belgilangan  tartibda  egallangan  ushbu 
o`simlik  dunyosi  mahsulotlari  undan  foydalanuvchi  yuridik  va  jismoniy  shaxslar 
tomonidan mustaqil ravishda tasarruf etiladi. 
 
Yuqorida 
aytilganlardan 
tashqari 
simlik 
dunyosi 
obyektlaridan 
foydalanuvchilar  buzilgan  huquqlarini  tiklanishi  hamda  o`zlariga  yetkazilgan 
zararning  qoplanishini  talab  qilish  huquqiga  egadirlar.  Masalan,  o`rmon  xo`jaligi 
korxonalari  yuridik  va  jismoniy  shaxslar  tomonidan  o`rmonlardan  qonunga  xilof 
ravishda  foydalanilganda  buzilgan huquqlarini sud  yo`li bilan  tiklash va o`zlariga 
yetkazilgan zararni to`la undirib olish huquqiga egadirlar. 
 
O`simlik dunyosi obyektlaridan foydalanuvchilar huquqlar bilan bir qatorda 
ba'zi majburiyatlarga ham rioya qilishlari shartdir. Shulardan eng muhimi o`simlik 
dunyosi  obyektlaridan  foydalanishning  belgilangan  qoidalariga  rioya  etishdir. 
Ma'lumki, o`simlik dunyosi obyektlari oldindan belgilangan maqsad, ya'ni yaylov 
maqsadida,  yovvoyi  o`simlik  mevalarini  terish,  ilmiy  maqsadda,  yoxud  pichan 
o`rish,  yoki  yog`och  kesish  masadlarida  berilishi  mumkin.  O`simlik  dunyosi 
obyektlaridan  foydalanuvchilar  eng  avvalo  mana  shu  talabga  rioya  qilgan  holda 
undan  foydalanishlari  lozim.  Bundan  tashqari,  yog`och  kesish,  pichan  o`rish,  ov 
qilishning o`z tartib-qoidalari mavjud bo`lib, o`simlik dunyosidan foydalanuvchilar 
shu shartlarni ham bajarishlari talab etiladi. 
 
Navbatdagi  majburiyatlaridan  biri  foydalanishga  berib  qo`yilgan  o`simlik 
dunyosi 
obyektlaridan 
oqilona 
foydalanish 
shartdir. 
O`simlik 
dunyosi 
obyektlaridan foydalanuvchi subyektlar undan ilm-fan tavsiyasi asosida, unga zarar 
yetkazmasdan,  kamyob  o`simlik  turlarini  yo`qolib  ketishga  yo`l  qo`ymasdan, 
tabiatning  umumiy  qonuniyatlariga  rioya  etgan  holda,  o`simlik  dunyosini  takror 
ko`paytirishni ko`zlab oqilona foydalanishga majburdirlar. 
 
O`simlik dunyosi obyektlarini muhofaza qilish  va ularni takror ko`paytirish 
chora-tadbirlarini  amalga  oshirish  foydalanuvchilarning  asosiy  majburiyatlaridan 
biridir.  Buning  uchun  o`simlik  dunyosi  obyektlarini  muhofaza  qilish  va  ularni 
ko`paytirish  qoidalari  va  normativlarini  belgilash,  O`zbekiston  Respublikasi  Qizil 
kitobiga  kiritilgan  kamyob  va  yo`qolib  ketish  xavfi  ostida  turgan  o`simliklar 
turlarini  muhofaza  qilishning  alohida  rejimini  belgilash,  o`simlik  dunyosi 
obyektlaridan  foydalanishda  cheklashlar  va  ta'qiqlashlarni  belgilash,  alohida 
muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  barpo  qilish,  o`simlik  dunyosi  obyektlari  va 
ular o`sadigan muhitni muhofaza qilish, ulardan foydalanish va takror ko`paytirish 
sohasidagi ilmiy-tadqiqotlarni tashkil etish, davlat ekologik ekspertizasi o`tkazish, 
davlat nazoratini amalga oshirish kabi tadbirlarni amalga oshirish lozim bo`ladi. 

---

 
O`simlik  dunyosini  muhofaza  qilish  uchun  qonunda  belgilanishicha, 
o`simlik  dunyosi  obyektlari  o`sadigan  muhitga  ta'sir  ko`rsatadigan  faoliyat  shu 
obyektlarning  saqlanishini  ta'minlaydigan  talablarga  rioya  etilgan  holda  amalga 
oshirilishi  lozim  (24-modda).  O`simlik  dunyosi  o`sadigan  muhitga  salbiy  ta'sir 
ko`rsatishi  mumkin  bo`lgan  ishlab  chiqarish  obyektlarini  joylashtirish  va  ulardan 
foydalanish,  yangi  texnologiyalarni  joriy  etish,  geologiya-qidiruv  ishlarini 
o`tkazish,  foydali  qazilmalarni  qazib  olish,  chorva  mollarini  o`tlatib  boqish 
O`zbekiston  Respublikasi  Tabiatni  muhofaza  qilish  davlat  qo`mitasi  va 
O`zbekiston  Respublikasi  Davlat  o`rmon  qo`mitasi  bilan  kelishib  olinishi  kerak. 
O`simlik  dunyosini  himoya  qilish  chora-tadbirlari  bilan  ta'minlanmagan  ishlab 
chiqarish  obyektlarini  ishga  tushirish  hamda  texnologiyalarni  qo`llash  man 
qilinadi. Mineral o`g`itlar va boshqa dorilar qo`llanilgan taqdirda o`simlik dunyosi 
obyektlarini muhofaza qilish talablari hisobga olinishi zarur bo`ladi. 
 
Yuqorida  sanab  ko`rsatilganlardan  tashqari,  yuridik  va  jismoniy  shaxslar 
o`simlik  dunyosi  obyektlaridan  foydalanish  joylarida  yong`in  xavfsizligiga  rioya 
etishlari  hamda  o`simlik  dunyosi  obyektlaridan  foydalanganlik  uchun  haqni  o`z 
vaqtida to`lab borishlari talab etiladi.