Toshkent davlat transport universiteti iqtisodiyot fakulteti

Jamiyatning buxgalteriya hisobvaraqlari rejasi 31.12.2003 yilda BHMS-21 asosida ishlab chiqilgan va tasdiqlangan. (Hisobvaraqlar rejasi ilova qilinadi). Jamiyat hisobvaraqlar rejasi o’ziga hosligi bilan ajralib turadi. Masalan, jamiyat hisobvaraqlar rejasida 1700 hamda 1800 hisobvaraqlar mavjud bo’lib ushbu hisobvaraqlarda maxsus instrumentlar va ostnaskalar hamda ularning eskirishi hisobga olinadi.

4. 
   Korxonada buxgalteriya hisobini tashkil etilgan shakli va hisob registrlarining asosiy turlari
   

Bozor munosabatlari sharoitida barcha tashkilot va korxonalar uz faoliyatini xo’jalik hisobi asosida yuritib o’zinio’zi mablag’ bilan ta'minlaydi. Shuning uchun ham tashkilotlarning buxgalteriya hisobi faoliyat davrida sodir bo’layotgan barcha operatsiyalarni hujjatlar bilan rasmiylashtirib, ularni tegishli schyotlarda qayd qilib, shartnomalarning bajarilishi, moddiy resurslarning to’g’ri ishlatilishi, mulkning but saqlanishi o’stidan nazoratni tashkil qilishi,boshqaruv organlarini uz vaqtida kerakli ma'lumotlar bilan ta'minlashi zarur. 

Har bir tashkilot korxonalarda buxgalteriya hisobining to’g’ri tashkil qilishning shartlari:
-Konkret tashkilot, korxona, muassasa faoliyati o’ziga xos xususiyatlarni urganish; 
-Korxona raqbarlarini va yuqori tashkilotlarni korxona faoliyatiga tegishli
ma'lumotlar bilan ta'minlash; 
-Xo’jalikda hisob ishlarini harakatdagi tegishli Qonun-qoida, nizom va buyruqnomalar asosida yuritish;
-Buxgalteriya ishini,xo’jalikning boshqa bo’limlari bilan bo’ladigan o’zaro 
aloqalarni to’g’ri tashkil qilish; 
-Buxgalteriya xodimlari o’rtaida hisob ishlarini to’g’ri taqsimlash va
bu ishlarning hajmi,bajarilishi muddatlarini to’q’ri aniqlash: 
Korxona va tashkilotlarda hisob ishlari markazlashgan va markazlashmagan bo’lishi mumkin. 
Markazlashgan hisob ishlari bir necha qulayliklarga ega: 
Hisob ishlari bir joyda yuritilganligi uchun hisobchining hisob ishlari uz vaqtida to’g’ri olib borish uchun nazorat qilish qulay; 
Xo’jalik faoliyatini nazorat va tashkil qilish uchun, boshqaruvga barcha ma'lumotlarni shu joydan olish imkoniyati mavjud bo’ladi; 
3. Hisob ishlarini elektron hisoblash mashinalar asosida to’liq avtomatlashtirish uchun sharoit yaratiladi.
Markazlashtirilmagan buxgalteriya qgsobida tashkilot korxonalarning har bir bo’limlarida hisob ishlari olib boriladi. Demak, bu usul bo’limlari bo’lgan tashkilog va korxonalarda ko’p qo’llaniladi. Bo’limlarda bulagan operatsiyalar bo’yicha to’zilgan hujjatlar, moddiy javobgar shaxslar hisobotlari shu joyning o’zida qabul qilinadi va ma'lum darajada hisob ishlari olib boriladi. Xo’jalikning markazidagi buxgalteriya umumxo’jalikka tegishli faoliyat ishlarining hisobini olib boradi, asosiy sintetik schyotlar bo’yicha registrlarni
yuritadi va bo’limdagi hisob ishlarining to’q’riligini nazorat qilib boradi. 
Buxgalteriya hisobini markazlaiggirilgan va markazlashtirilmagan tarzda tashki
qilishninig o’ziga xos ijobiy hamda salbiy tomonlari bor. Xozirgi paytda kichik elektron mashinalarining ishlab chiqarilishi va hisobchining ish joyida ularning qo’llanilishi buxgalteriya ishini markazlashmagan tarzda tashkil qilish uchun sharoit yaratmoqda. 
Bo’limlarda hisobchilar elektron mashinalarda analitik va ayrim sintetik schyotlar bo’yicha hisob ishlarini olib boradilar. Markaziy buxgalteriyadagi elektron mashinalarga esa kerakli ma'lumotlar avtomatik tarzda o’tkaziladi. 
Yuqoridagilardan kelib chiqadigan bo’lsak jamiyatda buxgalterita hisobi markazlashtirilgan holda tashkil etilgan.
Hisob registrlarida memorial order hamda bosh jurnal shaklida yuritib keladi. Ya’ni birlamchi hujjatlar oldin qabul qilinadi va tegishli memorial orderlar to’ldiriladi hamda avtomatlashtirilgan 1c dasturi orqali bosh jurnal yuritiladi.
Бухгалтерия ёзувларининг турлилиги, хажми хар хиллигидан келиб чикиб, улар акс эттириладиган ҳисоб регистрлари ҳам turlichadir.
Hisob регистрлари турлари ўрганилаётганда, уларни қуйидаги хусусиятларига эътибор бермок kerak:
1. Tashqi ko‘rinish.
2. Ularda акс этириладиган ёзувларнинг turliligi.
3. Maʼlumotlarning xajmi.
Hisob регистрлари ташқи кўриниши хусусиятларига кўра қуйидагича turkumlanadi:
· Daftarlar (касса дафтари, «бош daftar»).
· Kartochkalar.
· Varaqlar (vedomostlar).
Kartochkalar, асосан хўжалик маблағлари аналитик ҳисоби учун қўлланилади. Карточкаларнинг контокоррект, куп устунли ва бошқа турлари mavjud.
Kontokorrekt карточка шакли пул ўлчовида (қийматда) ҳисоби юритиладиган хўжалик жараёнларини хар бир счетнинг дебет ва кредит томонларида акс эттирилишида фойдаланилади ва хар бир ой охириджа счетлар бўйича оборотларни аниқлашда асос bo‘ladi.