Тошкент давлат транспорт университети автомобиль транспорти мухандислиги факультети транспорт воситалари мухандислиги кафедраси

BMW M3 avtomobilining texnik ko’rsatkichlari

№	Parametrlar	O’lchov Birligi	Qiymati
1	Yuk ko’tarish qobiliyati	Kg
2	Shatakka olingan tirkamaning massasi	Kg
3	Shaylangan avtomobilning massasi shu jumladan: oldingi o’qdagi orqa o’qdagi	Kg Kg Kg	2270 960 500
4	Avtomobilning to’la massasi shu jumladan: oldingi o’qdagi orqa o’qdagi	Kg Kg Kg	1880 1080 800
5	Gabarit o’lchamlari: balandligi; eni; uzunligi	mm mm mm	1421 1817 5089
6	Oldi g’ildiraklar koleyasi	mm	1651
7	Maksimal tezligi	m / s	215
8	100 km masofaga yonilg’i nazorat sarfi	L
Dvigatel
9	Silindr diametri	mm
10	Porshen yo’li	mm
11	Ish xajmi	см^3
12	Siqish darajasi	-
13 14	Dvigatelning maksimal quvvati Dvigatel tirsakli valining maksimal quvvatdagi burchak tezligi	KVt 1/s	136 523
15 16	Dvigatelning maksimal burovchi momenti. Dvigatel tirsakli valining maksimal burovchi momentdagi burchak tezligi	Nm 1/s	180 340
17	Asosiy uzatmaning uzatishlar soni	-	3.15
18	Uzatmalar qutisining uzatishlar soni
	I - pog’ona	-	4.2
	II - pog’ona	-	2.49
	III - pog’ona	-	1.66
	IV - pog’ona	-	1.24
	V - pog’ona	-	1
19	Taqsimlash qutisi uzatish soni	-
20	Shinaning o’lchami		205/50R16

Dvigatelning tashqi tezlik xarakteristikasini hisoblash

Dvigatelning tashqi tezlik xarakteristikasini hisoblash uchun, berilgan avtomobilning texnik ko’rsatkichlaridan foydalanib, jadvaldan dvigatelning quyidagi ko’rsatkichlaridan foydalanamiz:

Dvigatelning maksimal quvvati, (kVt)

Dvigatel tirsakli valining maksimal quvvatiga mos keluvchi burchak tezligi,

(s^-1)

Dvigatelning maksimal burovchi momenti, (N ^. m)

Dvigatel tirsakli valining maksimal burovchi momentiga mos keluvchi burchak tezligi, (s^-1).

Quvvatning bog‘lanishi uch xadli kub formulasi orqali approksi-matsiya qilish yo‘li bilan aniqlanadi:

Bu yerda: a, b va c lar koeffitsientlar bo‘lib, quyidagicha aniqlanadi:

a=

b=3-2*0.5710383=1.857923

c=2-0.5710383=1.428962

a+b-c=0.5710383+1.857923-1.428962=1

dvigatelning maksimal burovchi momenti,

Tenglamalarda ishtirok etayotgan tirsakli valning burchak tezligi ning oraliq qiymatlarini topish uchun, dan gacha bo’lgan oraliqni 10 bo’laklarga bo’lamiz.

Hisoblash natijalari 1-jadvalda keltirilgan.

Jadval № 1

	We
0,1	52,3
0,2	104,6
0,3	156,9
0,4	209,2
0,5	261,5
0,6	313,8
0,7	366,1
0,8	418,4
0,9	470,7
1	523
1,05	549,15

Aniqlangan va hisoblangan qiymatlarni moment formulasiga qo‘yib, uning oraliq qiymatlarini hisoblaymiz:

Dvigatelning quvvatini hisoblash:



<sub>Ne1=136*(0.5710383*0.1+1.857923*0.1^2-1.428962*0.1^3)=10.09856

Me1=1000*(10.09856/52.3)=193.0891</sub>
Jadval № 2

	We	Ne	Me
0,1	52,3	10,09856	193,0891
0,2	104,6	24,08463	230,2546
0,3	156,9	40,7922	259,9885
0,4	209,2	59,05521	282,2907
0,5	261,5	77,70765	297,1612
0,6	313,8	95,58348	304,6
0,7	366,1	111,5167	304,6071
0,8	418,4	124,3412	297,1825
0,9	470,7	132,891	282,3262
1	523	136	260,0382
1,05	549,15	135,1499	246,1074

Dvigatelning tashqi tezlik xarakteristika grafigini qurish.

1. Absissa o‘qiga tirsakli val burchak tezligining maksimal qiymatini masshtabda qo‘yamiz. ( yoki )

2.Ordinata o‘qi bo‘yicha maksimal quvvat va maksimal burovchi momentni masshtabda qo‘yamiz, ularning masshtablari quyidagicha topiladi:

Hisoblangan quvvat va burovchi momentni qiymatlarini, mos holda tirsakli valning burchak tezligiga bog‘lab masshtabda grafigini quramiz, ya’ni

1. 
   grafik. Dvigatelning tashqi tezlik xarakteristikasi
   

Avtomobilning tezligini hisoblash.

Avtomobilning tezligi quyidagi formula orqali hisoblanadi:

bu yerda: asosiy uzatmaning uzatish soni

uzatmalar qutisining uzatish soni

taqsimlash qutisining uzatish soni

tirsakli valning oraliq burchak tezligi,

g‘ildirash radusi,

Avtomobilning g‘ildirash radiusini aniqlash.

Avtomobilning texnik xarakteristikasidan foydalanib, g‘ildirakning o‘lchamlarini olamiz va g‘ildirakning statik radiusini quyidagi formula bo‘-yicha hisoblaymiz:

Bu yerda: – obod diametri

– shina profilining eni

shina profili balandligini eniga bo‘lgan nisbati

shina profilining balandligi,

shinaning vertikal kuch ta’sirida ezilishini hisobga oluvchi

koeffitsient.

Yengil avtomobil shinalari uchun:

a) radial shinalar uchun

= 0,85

Shinalarda d,B va shinaning belgilashida berilgan-205/60R16

bu yerda: d=16 m =205 m
Ko‘pincha harakat davrida dinamik radius, statik radiusga teng qilib olinadi, ya’ni:

U holda g‘ildirash radiusi quyidagicha hisoblanadi.

[m] – diagonal shinalar uchun

[m] - radial shinalar uchun


_{Va1=(57.5*0,248)/(4,11*3,545)=0.977038}
V_a1=(w_e1*r_k)/(U₀*U_kp1)=(52.3*0.356)/(3.15*4.2)=1.408518

Jadval № 3

Va1	Va2	Va3	Va4	Va5
1,408518	2,375814	3,563721	4,770788	5,915778
2,817037	4,751629	7,127443	9,541577	11,83156
4,225555	7,127443	10,69116	14,31236	17,74733
5,634074	9,503257	14,25489	19,08315	23,66311
7,042592	11,87907	17,81861	23,85394	29,57889
8,451111	14,25489	21,38233	28,62473	35,49467
9,859629	16,6307	24,94605	33,39552	41,41044
11,26815	19,00651	28,50977	38,16631	47,32622
12,67667	21,38233	32,07349	42,93709	53,242
14,08518	23,75814	35,63721	47,70788	59,15778
14,78944	24,94605	37,41907	50,09328	62,11566

Avtomobilning tortish balansi

Tortish kuchini hisoblash.

Tortish kuchini quyidagi formula orqali hisoblaymiz:

P_t = M_e U_uqU_auU_tq _tr/r_k
Bu yerda: M_e – dvigatelning burovchi momenti, Nm.

U_uq - uzatmalar qutisining uzatishlar soni

U_au - asosiy uzatmaning uzatish soni

U_tq - taqsimlash qutisining uzatish soni

_tr - transmissiyaning foydali ish koeffitsienti

r_k – g‘ildirash radiusi
Yetakchi g’ildirakdagi tortish kuchining ni turli pog’onalarda tezlikka bog’liq qurilgan grafigi avtomobilning tortish xarakteristikasi deb ataladi.

Kuch uzatmasining foydali ish koeffitsienti.

Turli avtomobillar kuch uzatmasining o‘rtacha foydali ish koeffitsientining _tr qiymatlari 4 – jadvalda keltirilgan.

Jadval № 4

Avtomobillar	Kuch uzatmasining foydali ish Koeffitsienti
4x2 tipidagi yengil avtomobillar 4x2 tipidagi yuk avtomobillari va avtobuslar 4x4, 6x6 tipidagi yuk mashinalari	0,90 ... 0,92 0,85 ... 0,88 0,82 ... 0,85

P_t1=193.0891*4.2*3.15*0.95/0.356=6811.149

Jadval № 5

Pt1	Pt2	Pt3	Pt4	Pt5
6811,149	4038,039	2692,026	2010,911	1621,702
8122,152	4815,276	3210,184	2397,969	1933,846
9171,004	5437,095	3624,73	2707,63	2183,572
9957,706	5903,497	3935,665	2939,894	2370,882
10482,26	6214,481	4142,988	3094,762	2495,776
10744,66	6370,048	4246,698	3172,233	2558,252
10744,91	6370,196	4246,798	3172,307	2558,312
10483,01	6214,927	4143,285	3094,984	2495,955
9958,959	5904,24	3936,16	2940,264	2371,181
9172,759	5438,136	3625,424	2708,148	2183,99
8681,352	5146,802	3431,201	2563,066	2066,989

Avtomobilning oldi yuzasini hisoblash.

Avtomobilning old yuzasi quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:

Yengil avtomobillari uchun

F=c*H*B=0,78*1421/1000*1729/1000=1.916389 м²

Bu yerda: H –avtomobilning balandligi, m

B – avtomobilning eni, m

с – yuzani to’ldirish koeffitsienti (0,78 yengil avtomobillar uchun, 1,0 yuk avtomobillari va avtobuslar uchun)
Avtomobilning tortish xarakteristika grafigi. Tortish kuchini tezlikka bog‘lab, hamma uzatma uchun qurilgan grafik, avtomobilning tortish tavsifi grafigi deb aytiladi va u quyidagi ko‘rinishga ega (2-grafik)
Havo qarshilik kuchini hisoblash.

Havo qarshilik kuchi quyidagi formula bo‘yicha umumiy holda aniqlanadi.

P_в = K F (V_a  V_sh)²

bu yerda: havo qarshilik koeffitsienti, (0.2)

avtomobilning oldi yuzasi, m²

shamolning tezligi,

Kurs ishini hisoblashda, qabul qilinadi, u holda

Uzatmalar qutisining har bir pog‘onasi uchun R_v ni hisoblaymiz.
Havoning qarshilik koeffitsienti

Avtomobilni loyihalash davrida foydalanish uchun xar xil tipdagi avto-mobillar havo qarshilik koeffitsientining havo hujum burchagi 0⁰ ga teng vaqtdagi qiymatlari 6 – jadvalda keltirilgan.

Jadval № 6

Tar Tip	Avtomobil tipi
1.	Yengil avtomobillar	0,2 ....0,35
2	Avtobuslar Kapotli komponovka Vagon tipidagi Komponovka	0,45 ....0,55 0,35 ....0,45
3	Yuk avtomobillari Bortli Furgon tipidagi kuzovlar	0,5 ....0,7 0,5 ....0,6
4	Avtosisterna	0,55 ....0,65
5	Avtopoezdlar	0,85 ....0,95
6	Poyga avtomobillar	0,15 ....0,2

Yuk avtomobili va avtopoezd uchun havo qarshiligi koeffitsienti

№	Yuk avtomobili va avtopoezd komponovkasi
1.	Kabinasi dvigatelning orqasiga o‘rnatilgan komponovkali va ustida teng yopilmagan bortli platformaga ega.	0,75 ....0,78
2	Kabinasi dvigatelning ustiga, o‘rnatilgan komponovkali va ustida teng yopilmagan bortli platformaga ega.	0,75 ....0,86
3	Kabinasi dvigatelning ustiga, o‘rnatilgan komponovkali tortuvchi avtomobil va ustida teng yopilmagan bortli platformadan iborat avtopoezd.	0,95
4	Kabinasi dvigatelning ustiga, o‘rnatilgan komponovkali tortuvchi avtomobil va ustida teng yopilgan yarim pritsepdan iborat egarli avtopoezd.	0,77 ...1

P_v1=0.25*2.013926*1.408518^2=0.457347

Jadval № 7

Pv1	Pv2	Pv3	Pv4	Pv5
0,998869	2,841899	6,394272	11,45945	17,62006
3,995478	11,36759	25,57709	45,83781	70,48022
8,989824	25,57709	57,54845	103,1351	158,5805
15,98191	45,47038	102,3084	183,3513	281,9209
24,97173	71,04747	159,8568	286,4863	440,5014
35,9593	102,3084	230,1938	412,5403	634,322
48,9446	139,253	313,3193	561,5132	863,3827
63,92764	181,8815	409,2334	733,405	1127,684
80,90842	230,1938	517,936	928,2157	1427,225
99,88694	284,1899	639,4272	1145,945	1762,006
110,1253	313,3193	704,9685	1263,405	1942,611

Avtomobilning tortish balansi grafigi.

Avtomobilning tortish balansi deb, tortish kuchining avtomobil harakatiga qarshilik kuchlari bo‘yicha taqsimlanishiga aytiladi:

bu yerda: yo‘lning umumiy qarshilik kuchi.

inersiya kuchi.

Bu avtomobilning harakat davridagi differensial tenglamasi bo‘lib, uni to‘g‘ridan-to‘g‘ri echib bo‘lmaydi, chunki bu tenglama chiziqli differensial teng-lama emas. Shuning uchun bu tenglamani grafik usulida, ya’ni tortish balansi grafigi orqali echamiz. Tenglamani echish jarayonida avtomobil tezligi deb qabul qilib, tezlanish esa nolga teng. Tortish balansi grafigini qurish uchun rahbar tomonidan qiyalik burchagi  va g‘ildirashga qarshilik ko-effitsienti beriladi.

Yo‘lning umumiy qarshilik kuchi -

bu yerda: maksimal tezlikdagi yo‘lning umumiy qarshilik koeffitsienti.

Maksimal tezlikdagi ni qiymatini qo‘yib, yo‘lning umumiy qarshi-lik kuchini hisoblaymiz va uni tezlikka bog‘lab, tortish tavsifi grafigiga qo‘yamiz. (2-rasm).

Oxirgi pog‘onada hisoblangan Р_ va Р_v ning qiymatlarini bir biriga qo‘shib, olingan natijani grafikka masshtabda qo‘yamiz. (2-grafik). Qarshilik kuchlarining yig‘indisini egri chiziq bilan kesishgan nuqtasi shu berilgan yo‘l sharoiti uchun maksimal tezlik bo‘ladi (chizmada A nuqta)

2-grafik

Avtomobilning quvvat balansi

Avtomobilning quvvat balansi tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega:

bu yerda: yetaklovchi g‘ildirakka olib kelingan quvvat;

yo‘lining umumiy qarshiligini yengish uchun sarflangan quvvat;

havo qarshiligini yengish uchun sarf bo‘ladigan quvvat;

inersiya kuchini yengish uchun sarf bo‘ladigan quvvat.

Yetaklovchi g‘ildirakka olib kelingan quvvat

Hisoblangan ning qiymatlarini formulaga qo‘yib ning oraliq qiymatlarini hisoblaymiz.

Yo‘lning umumiy qarshiligini yengish uchun sarf bo‘ladigan quvvat

bu yerda: maksimal tezlikdagi yo‘lning umumiy qarshilik koeffitsienti.

Oxirgi uzatmaning tezliklarini formulaga qo‘yib va ni qiyma-tini hisoblaymiz.
Havo qarshiligini yengish uchun sarf bo‘ladigan quvvat -

Bu quvvat quyidagicha aniqlanadi:

N_v = k F V_a³ /1000 , kVt

Hisoblangan qiymatlar bo‘yicha quvvat balansi grafigini quramiz (3-grafik).

Jadval № 7

N_v1=0.25*2.013926*1.408518^3/1000=0.104236

N_psi1=1880*9.81*0.02*1.408518/1000=0.428122

N_k1=10.09856*0.95=9.59363

Npsi	Nv	Npsi+Nv	Nk
0,428122	0,104236	0,532358	9,59363
0,856244	0,833891	1,690135	22,8804
1,284366	2,814381	4,098747	38,75259
1,712489	6,671125	8,383614	56,10245
2,140611	13,02954	15,17015	73,82227
2,568733	22,51505	25,08378	90,8043
2,996855	35,75306	38,74992	105,9408
3,424977	53,369	56,79398	118,1241
3,853099	75,98829	79,84138	126,2464
4,281221	104,2363	108,5176	129,2
4,495282	120,6666	125,1619	128,3924

Quvvat balansi grafigini qurish.
Quvvat balansi grafigini qurish uchun quyidagilarni bajaramiz:

1.Masshtab tanlaymiz

2.Dvigatelning quvvatini har bir uzatmadagi tezlikka bog‘lab grafigini quramiz. (rasm 4).

3. G‘ildirakka olib kelingan quvvatni tezlikka bog‘lab uni grafigini chizamiz (4-rasm)

4. Havo qarshiligini yengishga sarf bo‘lgan quvvatni tezlikka bog‘lab grafigini ko‘ramiz (rasm 4)

3-grafik

5. Yo‘lning umumiy qarshiligini yengishga sarf bo‘lgan quvvatni tezlikka bog‘lab, uning grafigini chizamiz (oxirgi uzatma uchun) (4-rasm)

6. va larni qo‘shib, ularni tezlikka bog‘lab grafigini ko‘ramiz. Olingan natija ni oxirgi nuqtasiga to‘g‘ri kelishi lozim. (chizmada V nuqta 4-rasm).

Avtomobilning yonilg‘i tejamkorlik xarakteristikasi.

Yonilg‘i tejamkorlik xarakteristika deb har xil yo‘l sharoitda (ya’ni o‘zgarganda) soatiga sarflangan yonilg‘i va tezlik orasidagi bog‘lanish grafigiga aytiladi.

Kurs ishida yonilg‘i tejamkorlik xarakteristika grafigi berilgan avtomobilning to‘g‘ri uzatmasi uchun hisoblanadi va quriladi.

,
bu yerda: maksimal quvvatga to‘g‘ri keluvchi dvigatelning solishtirma yonilg‘i sarfi,

g/kvt.soat; karbyurator dvigatellar uchun 300...340 g/kvt.soat;

dizel dvigatellari uchun 200...260 g/kvt.soat;

tirsakli valning burchak tezligi bilan solishtirma yonilg‘i sarfi orasidagi bog‘lanish koeffitsienti.



qiymatlari jadvaldan olinadi. nisbatni 0,1, 0,2...1 gacha olib ( nisbatning qiymatlari 1-bo‘limda hisoblangan) ni qiy-matlarini hisoblaymiz.

dvigatel quvvatlarini ishlatish darajasi bilan solishtirma yonilg‘i sarfi orasidagi bog‘lanish koeffitsienti.



koeffitsientlar jadvaldan olinadi.

Jadval № 8

Dvigatel turi
Karbyurator	0,593	-0,85	1,257	2,91	-4,65	2,74
Dizel	0,5	0,58	1,08	1,65	-2,3	1,66

Dvigatel quvvatidan foydalanish darajasi U quyidagicha aniqlanadi.

2.5.Punktida hisoblangan va larni o‘rniga qo‘yib U ning qiymatlarini hisoblaymiz.

yonilg‘ining solishtirma og‘irligi;

benzin uchun - 0,75g/sm³

dizel yoqilg‘isi uchun - 0,82g/sm³

Transmissiyaning f.i.k. (I bo‘limda qabul qilingan).

K_w1=0.593*0.1^2-0.85*0.1+1.257=1.17793

K_u1=2.91*0.055491 ^2-4.65*0. 055491+2.74=2.490928

U₁=0.532358/9.59363=0.055491

Q_s1=(300*1.17793*2.490928*0. 055491)/(36*0.977038*0.72*0.95)=2.350099

Jadval № 9

Kw	U	Ku	Qs
1,17793	0,055491	2,490928	3,294091
1,11072	0,073868	2,412391	4,775232
1,05537	0,105767	2,280736	6,935224
1,01188	0,149434	2,110114	9,437499
0,98025	0,205496	1,90733	11,96282
0,96048	0,27624	1,677542	14,20542
0,95257	0,365769	1,428493	15,88541
0,95652	0,480799	1,176982	16,85493
0,97233	0,632425	0,963111	17,51969
1	0,839919	0,887277	20,30532
1,018283	0,974839	0,972404	24,89135

Hisoblangan va larni (13) ga qo‘yib, soatiga sarf bo‘la-digan yonilg‘ini berilgan yo‘l qarshiligi uchun hisoblaymiz va ni tezlikka bog‘lab, yonilg‘i tejamkorlik tavsifi grafigini masshtabda ko‘ramiz (5-rasm).

3-grafik




Xulosa

Ushbu kurs ishida BMW M3 avtomobilining tortish tezlik xususiyati taxlil qilindi. Ushbu kurs ishidan olingan xulosalar quyidagicha:

Avtomobilning tortish xususiyati deganda uning yuk va yo’lovchilarni eng katta o’rtacha tezlik bilan manzilga yetkazish tushuniladi.

Qanchalik avtomobilning tortish xususiyati yaxshi bo’lsa u yuk va yo’lovchilarni manzilga kam vaqt sarf qilgan holda yetkazadi. Demak samaradorligi yuqori bo’ladi.

Avtomobilning tortish tavsifi deganda tortish kuchining tezlikka bog’liq qurilgan grafigiga aytiladi. Ushbu grafik burovchi momentning va tezlikning tirsakli val burchak tezligining bir nechta qiymati uchun hisoblanadi. Grafikdagi egri chiziqlar soni uzatmalar qutisining pog’onalar soniga teng bo’ladi.Egri chiziqlar har bir pog’ona uchun masshtabda quriladi. So’ngra ushbu grafikka yo’lning va havoning qarshilik kuchlari ham joylashtiriladi. Maksimal tezlikda tortish kuchi qarshilik kuchlariga teng bo’ladi, ya'ni tortish balansi vujudga keladi. Demak avtomobilning tezligi bu tezlikdan orta olmaydi, chunki ortiqcha tortish kuchi yo’q, hammasi sarf qilib bo’lindi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   I.Karimov. Yuksak ma'naviyat-yengilmas kuch. Toshkent “Ma'naviyat”, 2008-176 b.
   
2. 
   Каримов И.А. Мировой финансово-экономический кризис, пути и меры по его преодолению в условиях Узбекистана. – Ташкент: Узбекистан, 2009. – 56 с.
   
3. 
   Каримов И.А. Наша главная задача – дальнейшее развитие страны и повышение благосостояния народа. – Ташкент: Узбекистан, 2010. – 72 с.
   
4. 
   Transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi. E.Fayzullaev va boshq. Toshkent.: 2010-340 b.
   
5. 
   A.Muxitdinov, O.Adilov va boshqalar «Avtomobilning ekspluatasiyaviy xususiyatlar nazariyasi» o‘quv qo‘llanma. TAYI, 2013 y.- 148 b.
   
6. 
   Иванов А.М. и др. Основы конструкции автомобиля, М.ООО “Книжное издательство” “За рулем”, 2005-336 с.
   
7. 
   В.К. Вахламов. Техника автомобильного транспорта: Подвижнойсостав и эксплуатационные свойства М: Издательский центр “Академия”. 2004-528с.