Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

Spora hosil boʻlishining umumiy sxemasi. Spora bakteriya hujayrasining teng boʻlinmasligi va sitoplazma membranasining boʻrtib chiqishi va nukleoidning oz miqdordagi sitoplazma bilan hujayraning shu qismida toʻplanishidan hosil boʻladi.
Prospora ikki qavat sitoplazma membranasi bilan qoplanadi. Bakteriya hujayrasi ichida yangi hujayra-prospora hosil boʻladi. Bu ikki qavat orasi peptidoglikandan tuzilgan-korteks bilan toʻladi. Soʻngra, uning usti bir necha spora qavati (parda) bilan oʻraladi va spora yetiladi. Spora qavati maxsus sintezlangan oqsil, lipid glikopeptidlardan hosil boʻladi. Elektron mikroskop yordamida tadqiq qilinganda yana bir qavat-ekzosporum qavati borligi aniqlanadi va u har xil shaklli moddalardan tashkil topadi. Hosil boʻlgan sporaning diametri hujayra diametriga teng yoki sal kattaroq ham boʻladi. Ba’zi bakteriyalarda spora hujayraning bir uchida hosil boʻladi, hujayra kengayib, baraban tayoqchasi shaklini oladi. Ba’zi batsillalarda esa spora hujayra markazida hosil boʻlib, sal kengayadi va hujayra duksimon shaklga kiradi, bunday holat koʻpgina Clostridium avlodiga kiruvchi bakteriyalarda uchraydi. Bakteriya hujayrasida hosil boʻlgan spora koʻpincha kattalashmaydi, hujayra avvalgi holatini oʻzgartirmaydi. Bu tipdagi spora hosil qilish Bacillus avlodi vakillarida uchraydi.
Yitilgan spora vegetativ hujayra devori parchalanganidan soʻng tashqariga chiqadi.
Sporaning oʻsishi. Bakteriya sporasi yaxshi sharoitga tushsa, u sekin – asta bakterial hujayraga aylanadi. Spora suvni shimadi va boʻkadi. Qobigʻi bosim ostida yirtiladi va sporaning oʻsish trubkasi hosil boʻladi. Keyinchalik ozod boʻlgan bakteriyaning uzayishi va oʻsha, uzaygan hujayraning boʻlinishi kuzatiladi.
Bakteriya hujayrasi 10, 100, 1000 yillar davomida tinch holatda tirik saqlanishi mumkin.
Ba’zi bir mikroorganizmlarda harorat, kislota, kislorod va boshqa moddalarning yetishmasligidan ularning hujayralarida sistalar paydo boʻldi. Bular spora emas. Masalan: azotobakter (Azotobacter) shunday sistalar hosil qiladi. Ular yuqori harorat va quritishga chidamli boʻladi.
Shu xil tashqi sharoitdan oʻzini muhofaza qilish sianobakteriyalarda akinetlar, miksobakteriyalarda miksosporalar aktinomisetlarda esa endosporalar hosil qilish bilan boradi.