Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

Bakteriyalardagi transformatsiya, transduksiya va kon’yugatsiya. Irsiy xususiyatiing donor xromosomasidan retsipient hujayrasiga oʻtishi transformatsiya deyiladi. Transformatsiya, DNKning kichik bir uchastkasi (rekon) orqali oʻtadi. Rekonda bir juft nukleotidlar boʻlib, rekombinatsiya vaqtida ular boshqa elementlar bilan almashinishi mumkin.
F. Griffit (1928 y.) shunday tajriba oʻtkazgan: sichqonlarga oz miqdorda patogenlik xususiyatiga ega boʻlmagan kapsulasiz II-tip pnevmokokklarni yuqtirgan. Shu kulturaga patogenlik xususiyatiga ega, kapsulali III-tip pnevmokokklar kulturasidan (bu kultura oldin issiqlik ta’sirida oʻldirilgan) qoʻshgan. Natijada II-tip pnevmokokklarning patogenlik xususiyatiga ega boʻlganligi va kapsula bilan oʻralganligi ma’lum boʻlgan. Demak, III-tip pnevmokokklarga xos xususiyatlar II-tip pnevmokokklarga transformatsiya orqali oʻtgan. Oq rangli koloniya hosil qiluvchi mikobakteriyalar, sariq rangli koloniya hosil qiluvchi mikobakteriyalarning DNKsi ta’sirida sariq rangli koloniya hosil qilish xususiyatiga ega boʻlishi aniqlangan.
1944 yili O. Everi va K. Mak Leoid, M. Mak Kartilar ham bakteriya xususiyatlarining DNK orqali oʻtishini aniqlaganlar. Keyinchalik DNKning boshqa xususiyatlarga ham ta’sir etishi ma’lum boʻldi. Masalan, pichan batsillasi, meningokokklar, pnevmokoklar, streptokokklar va boshqalarni transformatsiya agenti-DNK orqali oʻzgartirish mumkin. DNK ning transformatsiya faolligi nihoyatda yuqori, odatda 10-15 minutdan soʻng unda oʻzgarish roʻy beradi va 2 soatdan soʻng toʻxtaydi.
Transformatsiya hodisasi doim uchramay ma’lum bir fiziologik holatda (ya’ni hujayra tayyor boʻlgan muddatda) roʻy beradi. Yuqori harorat, ultrabinafsha nurlar, kimyoviy mutagenlar ta’sirida DNKning transformatsiya xususiyati pasayadi. Masalan, tansformatsion DNKga HNO₃ ta’sir ettirilsa, faolligini yoʻqotadi. Harorat 80-100^°C ga koʻtarilganda faolligi pasayadi. Eng qulay harorat 29-32^°C dir. Demak, transformatsiya faolligiga muhit tarkibi, harorat, retsipientning fiziologik holati va transformatsion DNKning polimerligi (qoʻsh spiralligi) ta’sir etadi.
Masalan, donor sifatida olingan streptomisinga sezgir boʻlmagan pnevmakokklar shtammi mannitni parchalash xususiyatiga ega boʻlsin, retsipientda esa bunday xususiyat yoʻq. Bulardan shunday oraliq formalarni olish mumkinki, ularda yuqoridagi ikkala xususiyat ham uchrashi mumkin. Transformatsiyada bir xususiyat ikkinchi bir xususiyat bilan almashinadi. Masalan, antibiotiklarga nihoyatda sezgir yoki sezgir boʻlmagan shtammlar ham olish mumkin. Demak, transformatsiyaning hosil boʻlishi ikki davrdan, ya’ni DNKning mikrob hujayrasiga adsorbsiyalanishi va xujayraga oʻtishidan iborat.