Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

Nukleoid. Sitoplazmada yadro ekvivalenti-nukleoid bakteriya hujayrasining markazida joylashgan. Taxminlarga koʻra, hujayraning rivojlanish stadiyasiga qarab, nukleoid ikki holatda: diskret (uzuq-uzuq ayrim strukturalar) tayoqchasimon yoki xromatin toʻri (yadro moddasi sitoplazmada dispers holatda yoyilgan) shaklida boʻladi. Bakteriya nukleoidning molekulalar massasi 2-3 x 10⁹ dalton DNK ga ega. Bu DNK oʻralgan halqa shaklida boʻlib, uzunligi 1,1-1,4 mm ni tashkil etadi. U bakteriya xromasomasi (genofor) deyiladi.
Tinch holatdagi bakteriya hujayrasida 1 ta nukleoid boʻlsa, bakteriya hujayrasining boʻlinishi oldidan nukleoid ikkita boʻladi. Bakteriya koʻpayish fazasining logarifmik davrida esa, u toʻrtta va undan ham koʻp boʻlishi mumkin.
Nukleoiddan tashqari, hujayra sitoplazmasida undan yuzlab marta mayda DNK iplari ham mavjud. Ular irsiyat omillarini tutuvchi plazmidalardir.
Hamma hujayralarda ham plazmidalar boʻlishi shart emas. Ammo ular tufayli hujayra qoʻshimcha, xususan, koʻpayishda, dori moddalarga turgʻunlik namoyon etishda, kasallik yuqtirish va hokazo xususiyatlarga ega boʻladi.
Kiritmalar. Sitoplazmada har xil shaklga ega granulalar uchraydi. Ularning hosil boʻlishi mikroorganizmlar oʻsadigan muhitning, fizik-kimyoviy xususiyatlarga bogʻliq boʻlib, kiritmalar mikroorganizmlarning doimiy belgilari emas.
Koʻpincha kiritmalar mikroorganizmlarga energiya va uglerod manbai boʻlib xizmat qiladi. Ular mikroorganizmlar yaxshi ozuqa muhitida oʻsgandagina hosil boʻladi va yomon muhitga tushganda esa sarflanadi. Kiritmalar qatoriga glikogen (hayvon kraxmali), granuloza, β – oksimoy kislota, volyutin (polifosfatlar), oltingugurt tomchilarini kiritish mumkin. Kiritmalarning hosil boʻlishi, koʻpincha ozuqa muhitini tarkibiga bogʻliq boʻladi. Masalan, tajribalar yordamida gliserin va uglevodlarga boy ozuqa muhitida oʻsgan bakteriyalarda volyutin, vodorod sulfidga boy muhitda esa oltingugurt toʻplanishi aniqlangan. Ba’zan oltingugurt bakteriyalarida amorf holdagi CaSO₃ uchraydi. Ulardan tashqari, bakteriya hujayrasida oqsillar, fermentlar, uglevodlar, aminokislotalar, RNK, nukleotidlar, pigmentlar bor. Hujayradagi molekulyar birikmalar hujayraning osmotik bosimini saqlab turadi.