|
Os – Osmiy
Kulrang tusli och-zangori, platina oilasi metali; metallar orasida eng og’iri, juda qattiq, mo’rt (kukun holigacha maydalanadi), qiyin suyuqlanuvchan, juda yuqori haroratda qaynaydi. Asl metall: suv, suyiltirilgan kislotalar, ishqorlar, ammiak gidrati bilan reaksiyaga kirishmaydi. Havoda maksimal oksidlanish darajasigacha (+8) oson oksidlanadi. Eritmada oddiy kationlar hosil qilmaydi. Konsentrlangan sulfat va nitrat kislotalar, kuchli oksidlovchilar, gologenlar, oltingugurt bilan reksiyaga kirishadi. Sezilarli miqdorda H2 ni yutadi. Tabiatda tug’ma holda (oltin, iridiy, platina bilan qotishmalarda) uchraydi.
Olinishi :
OsO4 - Osmiy (Vlll) oksid
OsO4 + 4H2 = Os + 4H2O (250 °C).
OsCl3 - Osmiy (lll) xlorid
2OsCl3 + 3SO2(toʻyingan) + 6H2O = 2Os↓ + 3H2SO4 + 6HCl,
OsCl3 + 3FeCl2 = 2Os↓ + 3FeCl3 (suyul. HCl da).
OsCl4 - Osmiy (lV) xlorid
OsCl4 + 2H2 = Os + 4HCl (250 °C).
K2[OsO2(OH)4] - Kaliy tetragidroksodioksoosmat (Vl)
K2[OsO2(OH)4] + 3H2 = Os + 2KOH + 4H2O (200 °C).
Xossalari:
Os + 6HCl(kons) + O2 H2[OsCl6] + 2H2O.
Os + 8HNO3(kons.) = [Os(H2O)2O4] + 8NO2 + 2H2O.
Os + 4H2O2(kons.) = [Os(H2O)2O4] + 2H2O (qayn.).
Os + 3KClO + 2KOH(kons., issiq) + H2O = K2[OsO2(OH)4] + 3KCl.
5. Os + 2(KOH∙H2O) + KClO3 = K2[OsO2(OH)4] + KCl + H2O
(150 °C),
Os + 2(KOH∙H2O) + 3KNO3 = K2[OsO2(OH)4] + 3KNO2 + H2O (150 °C),
2Os + 4(KOH∙H2O) + 3O2 = 2K2[OsO2(OH)4] + 2H2O (150 °C).
Os + 2O2 = OsO4 (400 °C, havoda yonishi),
Os + OsO4 = 2OsO2 (150 °C).
Os + 3F2 = 2OsF6 (250 °C, ftorda yonishi).
2Os + 7F2 = 2OsF7(sariq) [500 – 600 °C, p, 150 °C gacha sovutish].
2Os + 10HF = 2OsF5 + 5H2 (100 °C).
2Os + 3Cl2 = 2OsCl3 (100 – 500 °C),
Os + 2Cl2 = OsCl4 (650 – 700 °C).
Os + 2S = Os(S2) (450 °C).
Os + 2KCl + 2Cl2 = K2[OsCl6](qizil) [500 – 600 °C].
Ir – Iridiy
Kumushsimon oq platina oilasi metali; juda qattiq, mo’rt, nihoyatda qiyin suyuqlanuvchan, juda yuqori haroratda qaynaydi. Maxsus sharoitda kolloid iridiy olinadi. Asl metall; suv, kislotalar , “zar suvi”, ishqorlar, ammiak gidrati bilan reaksiyaga kirishmaydi. Eritmada Ir3+ kationi sariq rangga ega. Konsentrlangan xlorid kislota ta’sirida kislorod ishtirokida eritmaga o’tadi. Kuchli oksidlovchilar (suyuqlantirilganda), kislorod, galogenlar, oltingugurt bilan reaksiyaga kirishadi. Tabiatda tug’ma holida (osmiy va platina qotishmalarida) uchraydi.
Olinishi:
Ir2O3 - Iridiy (lll) oksid
Ir2O3 + 3H2 = 2Ir + 3H2O (400 – 450 °C).
IrCl3 - Iridiy (lll) xlorid
2IrCl3 + 3H2 = 2Ir + 6HCl (400 °C).
Na3[IrCl6] - Natriy geksoxloroiridat (lll)
2Na3[IrCl6] = 2Ir + 6NaCl + 3Cl2 (800 – 1000 °C).
(NH4)2[IrCl6] - Ammoniy geksaxloroiridat (lV)
(NH4)2[IrCl6] + 2H2 = Ir + 2NH4Cl + 4HCl (200 – 350 °C).
Xossalari:
Ir + 6HCl(kons.) + O2 = H2[IrCl6] + 2H2 (125 °C, p).
Ir(kukun) + O2 = IrO2 (t ≤ 600 °C).
Ir + 3F2 = IrF6 (t ≤ 240 °C),
2Ir + 5F2 = 2IrF5 (350 – 380 °C).
2Ir + 3Cl2 = 2IrCl3 (600 – 620 °C, CO ishtirokida, yorug’likda).
Ir Ir2S3, IrS2 (t ≤ 650 °C).
Ir + 2BaO2 = IrO2 + 2BaO (t ≤ 800 °C).
2Ir + 6KHSO4 = 2K3[Ir(SO4)3] + 3H2 (300 – 400 °C, SO2 qo’shimchasi).
Ir + Na2CO3 + 2NaNO3 = Na2IrO3 + 2NaNO2 + CO2 (t > 350 °C).
Pt – Patina
Kulrang – oq metall; nisbatan yumshoq, juda cho’ziluvchan, bolg’olanuvchan, qiyin suyuqlanuvchan. Maxsus sharoitlarda g’ovak platina, platina kukuni (mayda dispersli platina) va kolloid platina hosil bo’ladi. Asl metall: metallarning elektrokimyoviy kuchlanish qatorida oxirgi o’rinni egallaydi. Platina oilasi metallari (ruteniy va osmiydan tashqari), shuningdek Fe, Co, Ni, Cu, Au va boshqalar bilan oson; Sb, Bi, Sn, Pb, Ag bilan qiyin suyuqlanadi. Kimyoviy jihatdan ancha passiv: suv, kislotalar (“zar suvi”dan tashqari), ishqorlar, ammiak gidrati, uglerod monooksid bilan ta’sirlashmaydi. Cl2 bilan to’yintirilgan xlorid kislota ta’sirida eritmaga o’tadi. Qizdirilganda kislorod, gologenlar, oltingugurt bilan, xona haroratida – ksenon tetraftorid bilan oksidlanadi. G’ovak platina, platina kukuni juda ko’p miqdorda H2, He, O2 ni shiddat bilan yutadi. Tabiatda tug’ma holda (Ru, Rh, Pd, Os, Ir bilan qotishmalarida) uchraydi.
Olinishi:
PtCl2 - Platina (ll) xlorid
PtCl2 = Pt + Cl2 (581 – 583 °C, PtCl qoʻshimchasi).
PtCl2 + H2 = Pt + 2HCl (150 – 200 °C).
H2[PtCl6] - Vodorod geksaxloroplatinat (lV)
H2[PtCl6] + 2HCOOH + 3Na2CO3 = Pt(kukun)↓ + 6NaCl + 5CO2↑ + 3H2O (qayn.).
(NH4)2[PtCl6] - Ammoniy geksaxloroplatinat (lV)
(NH4)2[PtCl6] = Pt(gʻovak) + 2NH4Cl + 2Cl2 (215 – 350 °C),
Xossalari:
Pt + 2HE(kons., issiq) + 2E2 = H2[PtE6] (qayn.; E = Cl, Br).
3Pt + 18HE(kons.) + 4HNO3(kons.) = 3H2[PtE6] + 4NO↑ + 8H2O
(qayn.; E = Cl, Br).
2Pt(kukun) + O2 = 2PtO (t ≤ 510 °C),
Pt + O2 = PtO2 (400 – 500 °C, p).
Pt + 2F2 = PtF4 (450 °C),
Pt + 3F2 = PtF6 (550 – 600 °C, tezda sovutish).
Pt + O2 + 3F2 = (O2+)[PtF4] (450 °C).
Pt + 2Cl2 = PtCl4 (275 – 300 °C, Cl2 oqimida),
2Pt + 3Cl2 = (PtIIPtIV)Cl6 (t ≤ 400 °C, p),
Pt + Cl2 = PtCl2 (500 °C, Cl2 oqimida).
Pt + S = PtS (200 °C)
kuperit
Pt + 2S = PtS2 (650 °C). Pt + XeF4 = PtF4 + Xe↑ (suyuq HF da).
Pt + 6HCl(kons.) 2H2↑ (katod) + H2[PtCl6] (anod).
(Lidin R.A 21-33 bet)
Ishlatilishi:
Platina oilasi elementlari va ularning birikmalari ammiakni oksidlashda, parafin va olefin uglevodorodlarni gidroizomerlashda, gazlarni CO va N2 dan tozalashda, yuqori temperaturalarni oʻlchaydigan termoparalar tayyorlashda, kimyoviy idishlar olishda, tibbiyot asboblarini tayyorlashda, kondensator va rezistor materiallarini yasashda, metallar sirtini qoplashda ishlatiladi.
(Parpiyev N.A. 341-342 bet)
Xulosa:
Xulosa o’rnida shuni aytish lozimki kimyo fani atrofdagi barcha borliqni uni tashkil etgan tarkibiy qismlarni moddalardan iborat deb qaraydi. Men ushbu mustaqil ishimda Har bir elementlarning davriylik jadvalida o’z tutgan o’rni, hamda o’ziga yarasha kimyoviy hamda fizik hossalari mavjudligi, shu o’rinda Platina guruhchasi elementlari Ru, Rh, Pd, Os, Ir va Pt larning ham o’ziga yarasha kimyoviy xossalari mavjudligi haqida ma’lumotlarni bilib oldim.
Foydalanilgan adabiyaotlar:
1 N.A. Parpiyev “umumiy va noorganik kimyo” 2017
2 N.A. Parpiyev “anorganik kimyo” 2003
3 R. A. Lidin “ximiya 1997”
Do'stlaringiz bilan baham: |
