Toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filali

2.1. Kon jinslarining burg‘ulanuvchanligi.

Portlatish skvajinlarini burg‘ilash deganda burg‘ilash uskunasi bilan kon jinsini buzish va burg‘ilash natijasida xosil bo‘lgan kon jinslari mayda bo‘laklarini yuqoriga chiqarish tushuniladi. Skvajinlarni burg‘ilash samaradorligi ko‘pgina omillarga bog‘liq bo‘lib, ulardan asosiysi kon jinslarini burg‘ilanuvchanligi hisoblanadi. Kon jinslarining burg‘ilanuvchanligi – bu kon jinsning burg‘ilash asbobi ta’sirida buzilish xususiyatidir. Kon jinslarining burg‘ilanuvchanligi bilan mos xolda burgilash dastgohlarining texnologik ko‘rsatgichlari tanlab olinadi. Tog‘ jinslarining burg‘ilanuvchanligi burg‘ilash usuli, burg‘ilash asbobi konstruksiyasi va kon jinsi buzilishiga taьsir qiluvchi omillarga bog‘liq. Akademik V.V. Rejevskiy kon jinslarining burg‘ilanuvchanligi bo‘yicha (faqatgina tog‘ jinslari xususiyatlariga bog‘liq xolda) mexanik burg‘ilashdagi ko‘rsatkichi bo‘yicha tog‘ jinslarini ajratgan. Unga muvofiq burg‘ilanuvchanlik ko‘rsatkichi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

P_b = 7 ( σ_sj + σ_cdv) + 7 γ

Bunda, Gsj – tog‘ jinsining bir o‘q bo‘yicha siqilishga (ega bo‘lgan) chidamlilik chegarasi, MPa; G_cdv - tog‘ jinsining siljishga bo‘lgan qarshilik chegarasi, γ – tog‘ jinsining zichligi, t/m³.

Burg‘ilanuvchanlik ko‘rsatkichi bo‘yicha tog‘ jinslari 5 ta sinfga bo‘linadi. Har bir sinf tarkibiga 5 turkum (kategoriya) kiradi:
I - sinf – yengil burg‘ilanuvchi jinslar, 1dan – 5 chi kategoriyagacha:(P_b = 1 5)
II - sinf – o‘rtacha qiyinchilikda burg‘ilanuvchi jinslar, 6 dan – 10 kategoriyagacha: (P_b=5,1 10)
III - sinf – qiyin burg‘ilanuvchi jinslar, 11 dan – 15kategoriyagacha:(P_b=10,1 15)
IV - sinf –juda qiyin burg‘ilanuvchi jinslar, 16 dan – 20 kategoriyagacha: (P_b= 15,1 20)
V sinf –xaddan tashqari qiyin burg‘ilanuvchi jinslar, P_b 25 ko‘rsatkichga ega bo‘lgan tog‘ jinslari kategoriyadan tashqari jinslar deyilib bunday jinslar kamdan – kam uchraydi.Sari – Cho‘qqi konidagi tog‘ jinslari burg‘ilanuvchanlik darajasi bo‘yicha o‘rtacha qiyinlikda burg‘ilanuvchi va qiyin burg‘ilanuvchi jinslar sinfiga kiradi.