|
Reduplikatsiya
Reduplikatsiya (kata ganda yoki kata ulang) - juda samarali va ko’p ishlatiladigan takror so’zlardir. U asosan ko'plikni shakllantirish uchun ishlatiladi, lekin ba'zan u butun so'zning ma'nosini o'zgartirishi yoki jumlalarda so'zdan foydalanishni o'zgartirishi mumkin.
Malay tilida to'rtta so'zni qayta takrorlar turi mavjud:
1) To'liq qayta takror (kata ganda penuh);
2) Qisman qayta takrorlash (kata ganda separa (Malaycha) yoki kata ulang sebagian (Indoneziya));
3) Ritmik qayta takrorlash (kata ganda berentak (Malayziya) yoki kata ulang salin suara (Indoneziya));
4) Ma'no reduplikatsiyasi
To'liq takrorlash - bu chiziq ( - ) bilan ajratilgan so'zning to'liq takrorlanishi. Misol uchun, ikki nusxadagi Buku (kitob) Buku-Buku (kitob) hosil qiladi, Batu (tosh) ning ikki nusxadagi shakli - Batu-Batu (toshlar).
Qisman qayta tiklash faqat Daun (barg) so'zidan dêdaun (barglar) va tangga (narvon) so'zidan têtangga (qo'shni) kabi boshlang'ich so'zlarni takrorlaydi. So'zlar odatda bo'shliqlar yoki tinish belgilari bilan ajralib turmaydi va bir so'z deb hisoblanadi.
Ritmik takrorlash butun so'zni takrorlaydi, lekin uning fonemlaridan bir yoki bir nechtasi o'zgartiriladi. Misol uchun, gêrak (harakat) so'zi unli tovushni o'zgartirib, gêrak-gêrik (harakat) shakllanishi bilan ritmik tarzda qayta tiklanishi mumkin. Qayta tiklash, shuningdek, sayur-mayur (sabzavot) ildiz so'zidan sayur (sabzavot / sabzavotlar [plastinkada bo'lgan]) kabi so’zlar o'zgartirish orqali ham tuzilishi mumkin.
Otlar:
Otlar uchun umumiy derivatsion qo'shimchalar: pêng - / pêr - / juru- (aktyor, asbob yoki ildiz bilan tavsiflangan kishi),-an (kollektiv, o'xshashlik, ob'ekt, joy, vosita), kê -...-an( abstraktsiya va sifat, kollektiv), pêr - / pêng -...-an (abstraktsiya, joy, maqsad yoki natija) kabi ot turkumiga kiruvchi so’zlardan yasaladi.
XULOSA
Avstronez tillari oilasiga kiruvchi boshqa bir qator tillar singari malay tili ham nihoyatda boy til hisoblanadi. Ushbu til oilasi boshqa til oilalariga mansub bir qator xususiyatlarga ega bo’lishiga qaramasdan, ularning hech biriga aynan o’xshamaydi. Ushbu til oilasi, jumladan uning tarkibiga kiruvchi malay tili ham tarkibida yasama fe’llarning nihoyatda ko’p ekanligi bilan ajralib turadi. Ushbu ishimizda malay tilidagi yasama fe’llarni o’rganish jarayonida quyidagi natijalarga erishildi:
1. Malay tilidagi otlar quyidagi morfologik xususiyatlarga ega:
a) Otlar 2 xil so’z turkumi qo’shilishi xususiyatlariga ega;
b) Boshqa so’z turkumlaridan yasalish xususiyatiga ega;
c) Boshqa so’z turkumlarini qayta takrorlash natijasida turkum o’zgartirish xususiyatiga ega;
2. Malay tilidagi otlar gapda asosan ega vazifasini bajarib keladi(otlarning sintaktik xususiyati).
3. Avstronez tillari, jumladan, malay tili ham agglutinativ tillar tipiga mansub bo’lib, yangi so’zlar asosan affiksatsiya usuli yordamida, ya’ni o’zakka qo’shimchalar qo’shish yordamida yasaladi. 1998-yilda Malayziya tilshunos olimlari tomonidan mazkur tilda mavjud so’zlarning 10.000 tasi ustidan lingvistik-miqdoriy tahlil o’tkazildi. Ushbu tahlil natijasida, olimlar hisob-kitobiga ko’ra, 10.000 ta so’zdan 2887tasi yoki 29 foizi affiksli ekanligi ma’lum bo’ldi. Boshqacha aytganda, gazeta va jurnallardagi har 100 ta so’zning 29 tasida affiks ishtirok etadi. Shu sababli ham, mazkur tilni o’rganuvchilar malay tilidagi fe’llarning affiksatsiya usuli yordamida yasalishi hodisasiga alohida ahamiyat qaratmog’i maqsadga muvofiq bo’lar edi. Zeroki, aynan ushbu qoidalarga asoslangan chuqur bilim o’quvchilarning malay tilida chop etilgan turli adabiyotlarni puxta tushuna olishlari uchun zamin yaratadi.
4. Malay tilidagi yasama otlar ham affiksatsiya usulida yasaladi. Ushbu tilda ot yasovchi affikslarning barcha turini, ya’ni prefiks, suffiks, konfiks va infikslarni ko’rishimiz mumkin. Ammo, qo’llanilish darajasi jihatidan eng yuqori ko’rsatkich prefikslarga tegishli bo’lsa, infikslar malay tilidagi eng kam ishlatiluvchi qo’shimchalar hisoblanadi. Miqdor jihatidan qiyoslash maqsadida ot yasovchi qo’shimchalarning gapda qo’llanilishi darajasi ko’rib chiqilgach, shu narsa ma’lum bo’ldiki, malay tilidagi eng ko’p qo’llaniladigan ot yasovchi qo’shimchalar peN- prediksi hisoblanar ekan. 1998-yilgi tahlil natijalari shuni ko’rsatadiki, malay tilidagi har 13ta so’zning birida ushbu ot yasovchi prefiks ishtirok etadi.
5. Malay tilida ot yasovchi qo’shimchalar nafaqat tub so’zlardan yangi so’z yasaydi, balki boshqa tillardan o’zlashgan so’zlarga qo’shilgan holda ham ot yasashga xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
