Toshkent davlat sharqshunoslik instituti “Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti va mamlakatshunoslik” fakulteti

2.3.  O'zbekiston va Yaponiya munosabatlari 

O‘zbekiston  va  kunchiqar  yurt  xalqlarining  do‘stlik  rishtalari,  savdo  va 

madaniy  aloqalarining  tarixi  Buyuk  Ipak  yo‘li  davrining  boshlanishiga  borib 

taqaladi. Ushbu mamlakatning eng sharqiy nuqtasi yapon imperatorlarining ko‘hna 

poytaxti  Nara  shahri  bo‘lib,  2010  yilning  oktyabr  oyida  ushbu  shaharning  1300 

yilligi  keng  nishonlandi.  Kushon  davlatining  eng  e'tiborli  dinlaridan  biri  bo‘lgan 

buddaviylik eramizning I-VI asrdarida O‘zbekiston hududida tarqalib, keyinchalik 

O‘rta Osiyo xalqlarining qadriyatlari va an'analalri bilan boyigan holda, Xitoy va 

Koreya orqali Yaponiya orollarigacha borib yetgani ikki xalq o‘rtasidagi umumiy 

tarixiy  ildizlarning  mavjudligiga  dalildir.  Yaponiyaning  mashhur  musavviri, 

Toshkent  shahrining  faxriy  fuqarosi  Ikuo  Xiroyamaning  ―agar  Yaponiya 

buddaviylik  madaniyatining  sharqiy  tomoni  bo‘lsa,  u  holda  ko‘hna  O‘zbekiston 

zamini uning g‘arbiy tomonidir‖

3

, degan so‘zlari muhim ahamiyatga egadir.  

Xalqlarimiz  o‘rtasidagi  uzoq  o‘tmishga  borib  taqaluvchi  yaqin  aloqalar 

O‘zbekiston  bilan  Yaponiya  o‘rtasidagi  samarali  hamkorlikning  muhim  omili 

sifatida bugungi kunda ham davom etib kelmoqda.  

Yaponiya O‘zbekiston mustaqilligini 1991 yil 28 dekabrda e'tirof etdi va 1992 

yil  26  yanvardan  boshlab  mamlakatlarimiz  o‘rtaisda  diplomatik  munosabatlar 

o‘rnatildi. 

Mustaqillik 

e'lon 

qilingandan 

so‘ng 

O‘zbekiston-Yaponiya 

munosabatlari  sifat  jihatdan  yangi  pog‘onaga  ko‘tarildi.  1994  yilning  may  oyida 

O‘zbekiston  Prezidenti  Islom  Karimovning  Yaponiyaga  uyushtirgan  dastlabki 

rasmiy  tashrifi  o‘zaro  ishonch  va  ikki  mamlakat  xalqlarining  ma'naviy 

qadriyatlariga  nisbatan  hurmatga  asoslangan  do‘stona  aloqalarni  rivojlantirish 

uchun mustahkam poydevor yaratdi.  

                                                           

3

Ikuo Xiroyama

 

---

21 

 

 

Mamlakatimiz  Prezidentining  2002  yil  iyul  oyida  Yaponiyaga  uyushtirgan 

ikkinchi tashrifi chog‘ida O‘zbekiston Respublikasi va Yaponiya o‘rtasida do‘stlik, 

Strategik sheriklik va hamkorlik to‘g‘risida qo‘shma bayonot imzolandi. Hujjatda 

tomonlarning  do‘stona  munosabatlar  va  strategik  sheriklikni  tenglik,  o‘zaro 

hamjihatlik  tamoyillariga  muvofiq  va  xalqaro  huquqning  umume'tirof  etilgan 

me'yorlari  asosida  rivojlantirishga  tayyorligi  o‘z  ifodasini  topgan.  Savdo-sotiq, 

sarmoyalar,  ta'lim  va  boshqa  sohalardagi  aloqalarni  kengaytirish  ustvor  vazifa 

sifatida belgilagan.  

2010  yilning  dekabrida  Tokioda  O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi 

Senatining  raisi  boshchiligidagi  O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining 

delegatsiyasi ishtirokida birinchi parlamentlararo forum o‘tkazildi.  

Savdo-iqtisodiy  sohadagi  hamkorlikni  kengaytirish  bo‘yicha  ham  ijobiy 

an'analar  kuzatilmoqda.  2009  yilda  O‘zbekiston  va  Yaponiya  o‘rtasidagi  savdo 

aylanmasi 139 million AQSh dollarini tashkil etdi. Bugungi kunda O‘zbekistonga 

Yaponiya  tomonidan  ajratilgan  moliyaviy  mablag‘lar  hajmi  2,3  milliard  AQSh 

dollaridan iboratdir.  

Iqtisodiy  hamkorlikka  doir  1994  yilda  tuzilgan  O‘zbekiston-Yaponiya  va 

Yaponiya-O‘zbekiston qo‘mitalari iqtisodiy munosabatlarning rivojiga ulkan hissa 

qo‘shib  kelmoqda.  Ushbu  ikki  qo‘mita  tomonidan  doimiy  ravishda  o‘tkazib 

kelinayotgan  qo‘shma  tadbirlar  doirasida  savdo-iqtisodiy  hamkorlikka  doir  keng 

qamrovli  masalalar  muhokama  etiladi  hamda  O‘zbekiston  bilan  Yaponiyaning 

ushbu  yo‘nalishlardagi  aloqalarini  chuqurlashtirishga  oid  aniq  takliflar  o‘rtaga 

tashlanadi.  O‘zbekiston-Yaponiya  va  Yaponiya-O‘zbekiston  qo‘mitalarining 

navbatdagi  o‘ninchi  yig‘ilishi  joriy  yilning  8  fevral  kuni  Tokio  shahrida 

o‘tkazilishi rejalashtirilgan.  

1999-2001  yillar  davomida  Toshkentda  Yaponiyaning  xalqaro  hamkorlik 

bo‘yicha  agentligi  (LSA)  va  Yaponiya  tashqi  savdo  tashkilotining  (JETRO) 

mintaqalararo  vakolatxonalari  hamda  beg‘araz  texnik  yordam  ko‘rsatish,  ikkala 

tomon  ishbilarmon  va  ijtimoiy  doiralar  vakillari  o‘rtasida  aloqalar  o‘rnatish  va 

---

22 

 

 

gumanitar  sohadagi  hamkorlikni  rivojlantirish  borasidagi  loyihalarni  amalga 

oshirishga xizmat qiluvchi O‘zbekiston-Yaponiya markazi ochildi.  

O‘zbekistonda  Yaponiya  sarmoyasi  ishtirokida  ko‘plab  yirik  loyihalar 

hayotga tadbiq qilinmoqda. ―Mitsui‖, ―Mitsubisi‖, ―Itochu‖, ―Marubeni‖ va boshqa 

shu  kabi  yirik  yapon  korporatsiyalarining  vakolatxonalari  ochildi.  Iqtisodiyot 

yo‘nalishidagi  so‘nggi  muvafaqqiyatli  hamkorlikning  yorqin  misollaridan  biri 

sifatida  Samarqand  avtomobil  zavodida  ―Isuzu‖  rusumli  avtobus  va  yuk 

mashinalarining ishlab chiqarilayotganligini ko‘rish mumkin.  

Yaponiyalik  mutaxasislar  bilan  hamkorlikda  bir  qator  infratuzilma  loyihalari 

amalga oshirildi va foydalanishga topshirildi, xususan, bu boradagi ishlar qatorida 

yaqinda  qurib  bitkazilgan  ―Toshguzar-Boysun-Qumqo‘rg‘on‖  yangi  temir  yo‘l 

yo‘nalishini sanab o‘tish o‘rinlidir.  

Ikki  davlat  o‘rtasida  sarmoyalar  kiritish  bo‘yicha  shartnomaviy-huquqiy 

asosni  mustahkamlash  ishlari  davom  etmoqda.  2009  yil  sentyabr  oyida 

―Sarmoyalarni  liberalizatsiya  va  o‘zaro  himoya  qilish  hamda  rag‘batlantirish 

to‘g‘risidagi‖ hukumatlararo kelishuv kuchga kirdi.  

2010  yil  aprelda  Tokio  shahrida  ―Yaponiyalik  hamkorlar  uchun 

O‘zbekistondagi yangi sarmoyaviy imkoniyatlar‖ mavzusidagi taqdimot marosimi 

bo‘lib  o‘tdi  va  unda  Yaponiya  korporatsiyalari,  vazirliklari,  muassasalari  va 

siyosiy doiralarining 400 nafardan ortiq vakillari ishtirok etdi.  

O‘zbekiston  va  Yaponiya  o‘rtasida  2010  yil  may  oyida  Tolimarjon  issiqlik 

elektr  stansiyasini  modernizatsiya  qilishni  moliyalashtirishga  mo‘ljallangan  300 

million  AQSh  dollari  miqdoridagi  mablag‘  ajratish  borasidagi  bitimning 

imzolanishi  generatsiyaning  samaradorligini  30  foizdan  50  foizgacha  oshirish 

hamda uglerodlar emissiyasini qisqartirish imkonini yaratadi.  

2001 yil aprel oyidan boshlab O‘zbekiston va Yaponiya o‘rtasida to‘g‘ridan-

to‘g‘ri  aviaqatnovlarning  yo‘lga  qo‘yilishi  xalqlarimizning  yaqinlashuvi  va 

mamlakatlarimiz o‘rtasidagi  sayyohlar  almashinuvining  o‘sishiga  xizmat  qiluvchi 

omillaridan biri bo‘ldi.  

---

23 

 

 

O‘zbekiston  Prezidenti  Islom  Karimovning  2011  yilning  8-10  fevral  kunlari 

Yaponiyaga  amalga  oshiriladigan  rasmiy  tashrifi  davomida  O‘zbekiston  va 

Yaponiya  o‘rtasidagi  hamkorlikni  chuqurlashtirish  va  kengaytirish  masalalari, 

shuningdek,  tomonlarni  qiziqtirgan  mintaqaviy  va  halqaro  ahamiyatga  molik 

masalalar  muhokama  qilinadi.  Tashrif  yakunlariga  ko‘ra  O‘zbekistonning 

Yaponiya  bilan  turli  sohalardagi  hamkorligini  chuqurlashtirishga  qaratilgan  qator 

hujjatlar imzolanishi rejalashtirilgan.  

O‘zbekiston  Prezidenti  Islom  Karimovning  Yaponiyaga  tashrifi  ikki  davlat 

o‘rtasidagi  o‘zaro  manfaatli  muvaffaqiyatli  hamkorlikni  yangi  ufqlarining 

ochilishiga xizmat qiladi. O‘zbekiston va Yaponiya xalqlarining do‘stlik rishtalari 

hamda  savdo  va  madaniy  aloqalarining  tarixi  ko‘hna  Buyuk  Ipak  yo‘li  davriga 

borib  taqaladi.  Xalqlarimiz  o‘rtasidagi  ko‘p  asrlarlik  tarixga  ega  bo‘lgan  yaqin 

aloqalar  bugungi  kunda  davom  etmoqda  hamda  ular  O‘zbekiston  va  Yaponiya 

o‘rtasidagi samarali hamkorlikning muhim omili sifatida qolmoqda.  

1991 yil 28 dekabrda Yaponiya O‘zbekiston mustaqilligini tan olgan kundan 

boshlab  davlatlarimiz  o‘rtasidagi  ikki  tomonlama  munosabatlar  rivojiga  asos 

solindi. 1992 yil 26 yanvarda diplomatiya munosabatlari o‘rnatilgan edi. Shundan 

e'tiboran  O‘zbekiston  Respublikasi  va  Yaponiya  o‘rtasidagi  munosabatlar  sifat 

jihatdan  yangi  pog‘onaga  ko‘tarildi  va  qator  yuqori  darajadagi  uchrashuvlar 

mamlakatlarimiz o‘rtasida faol siyosiy muloqot olib borilayotganini tasdiqlaydi.  

O‘zbekiston  Prezidenti  Islom  Karimovning  2011  yil  8  -  10  fevral  kunlari 

Yaponiyaga  buyurgan  rasmiy  tashrifi  ikki  mamlakat  o‘rtasidagi  munosabatlarga 

yangi  kuchli  turtki  berdi.  Tashrif  chog‘ida  yuqori  texnologiyalar  sohasiga 

ixtisoslashgan  yirik  kompaniyalar  bilan  qator  kelishuvlarga  erishildiki,  ular  neft-

gaz,  kimyo,  neft-kimyo,  energetika,  mashinasozlik,  to‘qimachilik  sanoati  kabi 

mamlakatimiz 

iqtisodiyotining 

jadal 

rivojlanayotan 

sohalariga 

yapon 

texnologiyalari va sarmoyalarini jalb etishga yo‘naltirilgan. 

Zamonaviy  bosqichda  har  ikki  davlat  mintaqaviy  va  xalqaro  ahamiyatga 

molik  qator  masalalarda  bir-birini  siyosiy  jihatdan  o‘zaro  qo‘llab-quvvatlamoqda. 

---

24 

 

 

Xususan, O‘zbekiston Yaponiyaning BMT Xavfsizlik Kengashi doimiy a'zoligiga 

qabul  qilinishini  ma'qullaydi.  Yaponiya,  o‘z  navbatida,  Prezident  Islom 

Karimovning  O‘rta  Osiyoda  yadro  qurolidan  xoli  hududni  yaratish  bo‘yicha 

tashabbusini qo‘llab-quvvatladi.  

Bugun Yaponiya - O‘zbekiston Respublikasining yirik investorlaridan biridir. 

Neft-gaz  sohasi,  transport  jabhasi,  telekommunikatsiya,  sog‘liqni  saqlash,  ta'lim, 

qishloq  xo‘jaligi  va  boshqa  tarmoqlardagi  ustuvor  loyihalarni  ro‘yobga  chiqarish 

uchun yotqizilgan moliyaviy mablag‘larning umumiy hajmi 2,3 milliard dollardan 

ziyodni tashkil etdi.  

Davlat  imtiyozli  yena  kreditlari  yo‘nalishi  bo‘yicha  -  1,2  milliard  dollardan 

ziyod,  beg‘araz  yordam  yo‘nalishi  bo‘yicha  -  280  million  dollardan  ortiqroq, 

texnikaviy  ko‘mak  yo‘nalishi  bo‘yicha  110  million  dollardan  ziyod,  tijorat 

kreditlari  yo‘nalishi  bo‘yicha  720  million  dollardan  oshiq  mablag‘  shular 

jumlasidandir.  

Iqtisodiy  hamkorlik  bo‘yicha  O‘zbekiston  -  Yaponiya  va  Yaponiya  - 

O‘zbekiston  qo‘mitalari  savdo-iqtisodiy  aloqalar  rivojlanishiga  salmoqli  hissa 

qo‘shmoqda.  

O‘zbekistonda  yapon  kapitali  ishtirokida  ko‘pgina  yirik  loyihalar 

muvaffaqiyat  bilan  hayotga  tadbiq  etilayotir.  «Mitsui»,  «Mitsubishi»,  «Itochu», 

«Marubeni»  singari  va  boshqa  yirik  yapon  korporatsiyalarining  vakolatxonalari 

ochilgan.  Samarqand  avtomobil  zavodida  «Isuzu»  rusumli  avtobuslar  va  yuk 

mashinalari  ishlab  chiqarilayotgani  iqtisodiyot  sohasidagi  muvaffaqiyatli 

hamkorlikning yorqin misollaridan biri hisoblanadi.  

Shuni ishonch bilan aytish mumkinki, barcha sohalarda yo‘lga qo‘yilgan ikki 

tomonlama  munosabatlarning  darajasi,  O‘zbekiston  va  Yaponiya  xalqlari 

o‘rtasidagi iliq va do‘stona aloqalar, o‘tgan davr ichida o‘zaro hamkorlik borasida 

erishilgan  yuqori  natijalar  mamlakatlarimiz  o‘rtasidagi  diplomatiya  aloqalarining 

yanada  rivojlanishi,  kengayishi  va  mustahkamlanishi  uchun  muhim  asos  bo‘lib 

xizmat qiladi. 

---

25