Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Sharqiy dengiz bo‘yi zonasi iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan bo‘lib, unda sanoat markazlari va tugunlarining ko‘pchiligi hamda ko‘plab qishloq xo‘jaligi rayonlari, transport magistrallari, deyarli barcha dengiz portlari joylashgan. Eng yirik shaharlar ham ushbu zonadan joy olgandir.

Sharqiy dengiz bo‘yi iqtisodiy zonasiga quyidagi provinsiyalar va shaharlar kiradi:

Provinsiyalar va ularning markazlari:

Xeylunszyan - Xarbin

Szilin - Chanchun

Lyaonin - Shenyan

Xebey - Shiszyachjuan

Pekin^*

Tyanszin*

Shanxay*

Shandun – Szinan

Tayvan - Taybey

Szyansu - Nankin

Chjeszyan - Ganchjou

Fuszyan - Fuchjou

Guandun - Guanchjou

Syangan

Aomen-Makao

Xaynan - Xaykou

Bu iqtisodiy rayonlarning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud bo‘lib, ular quyidagilardan iboratdir:

1.Ushbu rayon mamlakatning dengiz oldi qismlarida joylashgan bo‘lib, barcha portlar shu rayondan o‘rin olgan.

2.Mamlakatning poytaxti va markazga bo‘ysinuvchi 4 ta shahardan 3 tasi, ya’ni Pekin, Shanxay va Tyanzsin shaharlari shu rayonda joylashgan bo‘lib, ular mamlakatning industriya, savdo, bank, turizm va moliya markazlariga aylangan.

3.Iqtisodiy zonaning janubiy qismida iqtisodiy va siyosiy imtiyozlarga ega bo‘lgan Syangan va Aomen maxsus iqtisodiy rayonlari hamda Xaynan provinsiyasi (erkin iqtisodiy zona) joylashgandir. Tayvan provinsiyasi bugungi kunda XXR hukumatiga siyosiy jihatdan bo’ysunmasada, Xitoy iqtisodiyotiga juda katta sarmoyalar kiritish orqali mamlakatning yaxlit iqtisodiy negizini ta’minlaydi.

4.Bu iqtisodiy rayon mamlakat umumiy maydonining 14% va umumiy aholining 13% ini tashkil etsada, umumiy sanoat ishlab chiqarishning 70% dan ko‘prog‘ini beradi¹¹.

5.Bu iqtisodiy rayonda mamlakatning aksariyat «ochiq iqtisodiy zonalari joylashgandir».

Lyaonin provinsiyasi mamlakat sanoatining rivojlanishi bo‘yicha oldingi o‘rinlarni egallaydi. Sanoat ishlab chiqarish tarkibida mashinasozlik va metallurgiyaning salmog‘i boshqa tarmoqlar salmog‘idan ancha yuqoridir. Bu rayon ko‘mir qazib olishda yetakchilik qiladi. Eng ko‘p miqdordagi ko‘mir Lyaonin provinsiyasidagi Fushun va Fusin konlaridan qazib olinadi. Undan tashqari, bugungi kunda ko‘mir qazib olish Besi, Beynyao, Lyaoyuanda konlarida ham yo‘lga qo‘yilgan.

Xitoy hukumati 1984 yilda tashqi dunyo uchun dengiz bo’yidagi 14ta shaharlarni ochiq deb e’lon qildi, binobarin, ular bevosita tashqi iqtisodiy aloqalar olib borish huquqiga ega bo‘ldilar.

Xitoy Xalq Respublikasining poytaxti Pekin shahrining ham ushbu iqtisodiy hududda joylashganligi muhim ahamiyatga egadir. U Buyuk Xitoy tekisligida dengizdan 170 km uzoqlikda joylashgan bo’lib, u turli davrlarda turli nomlar bilan atalgan. Hozirda mamlakatning poytaxti bo‘lgan Pekin shahri (Bei Jing - Shimoliy poytaxt) sharqiy Osiyoning industriya, bank-moliya va turizm markazlaridan biri bo‘lib qolmoqda.

Xitoyning eng katta shaharlaridan yana biri – bu Shanxay shahridir. Shanxay dengizdan 50 km. uzoqlikda Yanszi daryosiga quyiluvchi Xuanxe daryosi bo‘yida joylashgan bo‘lib, u dunyodagi eng katta portlardan biri va mamlakatning ko‘p minglab sanoat korxonalari hamda moliya muassasalari to‘Rejagan markazdir. 2002 yillardan to hozirgi kunlargacha u yerda XXR ning eng zamonaviy metallurgiya kombinatlari va qudratli atom elektrostansiyalari (AES) qurilib ishga tushirilmoqda. Ular natijada yon-atrofga joylashgan provinsiyalar energiya bilan to‘liq ta’minlanmoqda.

Markaziy va g‘arbiy iqtisodiy mintaqa mamlakat umumiy maydonining 3/4 qismini, umumiy aholining 2/3 qismini hamda 20 dan ortiq kichik millatlarni birlashtiruvchi, umumiy chegaralari 20 ming km. dan ortiq hududni egallagan mintaqadir.