Toshkent davlat sharqshunoslik instituti uzoq sharq va janubiy osiyo tillari fakulteti janubiy osiyo tillari kafedrasi

                                                  II BOB 

FRAZEMALARNING LEKSIK- SEMANTIK XUSUSIYATLARI 

                       2.1.Frazemalarning semantik turlari 

Frazema ma’nosi bilan uning tarkibida qo’llangan leksemalar ma’nosi o’rtasidagi 

munosabat asosida frazemaning uch semantic turi farqlanadi: 

                                                            

24

gulabray - idLlI kI lokoiKtya\ AOr muhavre - idLlI - 1965- 

2-3. 

---

Frazeologik butunlik. Bunday frazemalar anglatgan frazeologik ma`noni uning 

tarkibidagi ayrim so`zlardan to`g`ridan-to`g`ri keltirib chiqarish mumkin emas. 

Shu bilan birga frazema tarkibidagi so`zlar va undan kelib chiqadigan ma`no 

o`rtasida ham qarama-qarshilik bo`lmaydi. Frazemani tashkil qiluvchi  so`zlar o`z 

mustaqil ma`nosini to`liq saqlamaydi. Frazemaning ma`nosi uning tarkibidagi 

so`zlarga xos bo`lgan ma`nolarningumumiyligidan  kelib chiqadi. Bu umumiy 

ko`chma ma`no iboraning butunligini saqlab qoladi, ya`ni uni parchalanib 

ketishiga yo`l qo`ymaydi. 

Tarkibidagi so`zlarning ma`nolariga bog`liq bo`lgan  hamda ularni 

umumlashtiruvchi ma`noli frazemalar tilshunoslikda frazeologik butunlik atamasi 

bilan yuritiladi.

25

 

Bunday frazemaning umumlashgan ko’chma ma’nosi frazema takibidagi 

leksemalar ma’nosi bilan izohlanadi. 

Masalan: 

idl me' %$k hona 

-

DIL ME KHATAK HONA-

1. 

ehtiyot  bo'lmoq

 

frazemasi yaxlit holda “ehtiyot  bo'lmoq” ma’nosini – umumlashgan ko’chma 

ma’noni anglatadi. Bunday ko’chma ma’noga esa kishi qo`rquvda bo’lganida 

uning yuragida qandaydir ehtiyotkorlik, o’ylab ish ko’rish asos bo’ladi.Demak, 

frazemaning ko’chma ma’nosini frazema tarkibidagi so’zlarning o’z ma’nolari 

bilan izohlash mumkin. 

idl du%ana

-

DIL  DUKHANA

-“ko’nglini g’ash qilmoq” 

frazemasi yaxlit holda “ko’nglini g’ash qilmoq”ma’nosini anglatadi, bunday 

ko’chma ma’noni esa frazema tarkibidagi so’zlar ma’nosi bilan izohlash mumkin.