Toshkent davlat sharqshunoslik instituti uzoq sharq va janubiy osiyo tillari fakulteti bitiruv malakaviy ishi

   

Knyaz I 

（曾侯乙）qabridan topilgan litofon -  bianqing 编磬 

G‘arbiy Zhou 

西周 sulolasi hukumronligi davri (eramizdan avvalgi 1046-

771 yillar) ning boshida Xitoy hukumronlari marosim musiqa tashkilotlarini 

tuzganlar va buning natijasida bianzhong

编钟 (sozlangan qo‘ng‘iroq) va bianqing  

编磬(sozlangan tosh plastinali bonglar) kabi musiqa asboblari keng ko‘lamda 

ishlatila boshlangan va tez sur’atlarda rivojlanib borgan. 1978 yilda Hubei 

湖北

viloyati Sui 

随 uyezdida Zeng knyazligi （曾国）hokimlarining qabrlari topilgan. 

Bu qabrda musiqa asboblarining katta to‘plamlari ko‘milgan bo‘lib, bu to‘plamlar 

xuddi 2400 yillik qadimgi davrdagi orkestr uchun tanlangandek edi. Qabr I ismli 

knyazga tegishli bo‘lib, U Urushuvchi podshohlik davrida (eramizdan avvalgi 475-

221yillar) yashagan. Bu mozorni Zeng knyazi I qabri deb atadilar. Bir yuz yigirma 

beshta musiqa asbobi va boshqa musiqiy madaniyat yodgorliklari topilgan bu qabr 

20 asr Xitoy musiqa arxeologiyasining eng yirik kashfiyoti bo‘lib qoldi.  

Bu vaqtga qadar Shang sulolasi manzillaridagi arxeologik qazilmalarda, 

odatda, alohida-alohida ishlatilgan tosh zarbali asboblar, ya’ni juda ko‘p miqdorda 

tosh plastina-bonglar  shiqinglar 

石磬 topilgan bo‘lsa, Knyaz I qabridan topilgan 

tosh plastina-bonglar teqing

特 磬 lar esa, aksincha, litofonni tashkil etuvchi 

to‘plamdir. Qing 

磬  tosh plastinalar qadimgi zamonlardan boshlab musiqa asbobi 

sifatida qo‘llanila boshlagan. Shang va Zhou sulolalalari davrida ularni tayyorlkash 

usullari ma’lum bir jihatdan o‘sdi hamda musiqiy imkoniyatlari kengaydi.  Shang 

sulolasi davrining oxrigi yillarida ular juda katta o‘zgarishlarga uchradi. Tosh 

plastinalar shakli mukammallashib, ma’lum bir musiqa maqomiga sozlantirildi, 

to‘plam holatiga keltirildi. Buning natijasida boy qo‘llanish imkoniyatlariga ega 

yoqimli musiqa asbobi vujudga keltirildi. Knyaz I qabridan topilgan sozlangan tosh 

plastina to‘plami musiqa asboblarining evolyusion cho‘qqisi bo‘lib, o‘sha davr 

san’atining eng yuqori darajadagi namunasidir. U 32 ta tosh plastinalardan tashkil 

topgan bo‘lib, har birida 16 tadan plastinalar bo‘lgan ikki yarusdagi chorcho‘p 

(dastgoh)larga osilgan. Mazkur litofon nafaqat ajoyib musiqa asbobi, balki qadimiy 

san’atning qimmatbaho namunasi hisoblanadi

27

. 

   

 Knyaz I qabridan topilgan sozlangan bronza qo‘ng‘iroqlar – bianzhong 

编钟 

Knyaz I qabridan topilgan sozlangan qo‘ng‘iroqlar bianzhong 

编 钟 

dunyoning sakkizinchi mo’jizasi deb atalgan. Mazkur ajoyib to‘plam uch turdagi 

                                                 

26

 Van Dzichu  

中国乐器.-21-bet, N.Vasilyev tarjimasi  Китайские музыкальные инструменты.- 16-bet 

27

 Van Dzichu  

中国乐器.-27-28-bet, N.Vasilyev tarjimasi Китайские музыкальные инструменты.-

 

19-bet. 

---

                                                                               

21

65ta qo‘ng‘iroqchalardan tashkil topgan bo‘lib,  uch yarusli chorcho‘plarga 

osilgan. Qo‘ng‘iroqlar besh oktavali diapazonga ega bo‘lib, ulardan uchtasi 

(o‘rtadagisi) to‘liq xromatik gammalar chiqara oladi. Har bir qo‘ng‘iroqcha ikki 

har xil balandlikdagi tovush chiqarib, qadimgi Xitoyda yasalgan ajoyib ilmiy 

kashfiyot hisoblanadi. Hozirgi vaqtgacha topilgan qadimgi bronza 

qo‘ng‘iroqchalar ichida knyaz I qabridan topilgan qo‘ng‘iroqchalar to‘plami son, 

hajm, tuzilishi, diapazoni va saqlanishi jihatidan tengi yo‘q hisoblanadi

28

.