Toshkent davlat sharqshunoslik instituti ―Sharq tillarini o‗qitish metodikasi va pedagogika‖ kafedrasi

Ibrat-namuna usuli. Bolalar tarbiyasida ibrat-namunaning axamiyati kattadir. Namuna yoki 
ibrat usuli bolalardagi taqlidchanlikka asoslanadi. Taqlid boshqalarning xulq-atvorini, yurish-turishini 
ongli yoki ixtiyorsiz ravishda takrorlash demakdir. 
Odatda  bolalar  o‗zlarining  yaqinlari,  tevarak-atrofdagi  kishilarning  (ota-onalari,  opa-
akalari,  muallimlari,  kattalar,  tengqurlari)  xulq-atvorini  va  xatti-xarakatlarini  kuzatib 
boradilar,  ularga  taqlid  qiladilar.  Lekin  ko‗pincha  bularning  nimasi  yaxshi-yu,  nimasi  yomon 
ekanini  farqlay  olmaydilar,  ular  o‗zlari  uchun  ma‘qul  bo‗lganlariga  taqlid  etadilar  va  qabul 
qiladilar. 
Bolalardagi  bu  xususiyatlar  shuni  ko‗rsatadiki,  ularning  axloq-odob  qoidalarini 
o‗zlashtirishi,  axloqiy  tasavvurlarni  xosil  xilishi  ana  shundan,  ya‘ni  ibratdan  boshlanadi.  Dastlab 
bola  oila  a‘zolaridan  ibrat  ola  boshlaydi.  Ota-ona  va  oilaning  katta  yoshdagi  a‘zolari  namunasi 
kichik yoshdagi bolaga tarbiyaviy ta‘sir ko‗rsatishda asosiy manbadir. 
 
Bola maktabga borishi bilan u taqlid etadigan va ergashadigan kishilar doirasi kengayadi. 
Yosh  bolalar  yon-atroflaridagi  kishilarning  xamma  xatti-xarakatlarini  takrorlay  berish 
o‗rinli emasligini xali tushunib yetmaydilar. 
Bola  yoshi  ulg‗ayib,  katta  bo‗lgan  sari  nima  yaxshi-yu,  nima  yomon,  qaysi  xulq-atvor 
odamlarga  xuzur  bag‗ishlashi,  qaysi  qiliq,  xatti-xarakat  noxushlik  keltirishini  faxmlay 
boshlaydi. 
Bola  katta  bo‗lib  es-xushini  taniy  boshlagan  sari  yurish-turish,  muomala-munosabatda 
o‗z nuqtai nazari va fikriga tayanib ish qiladi. 

---

U kattalarning xulq-atvori va yurish-turishlariga ko‗proq tanqidiy ko‗z bilan qaray boshlaydi 
va ijobiy xislatlargagina taqlid qilishga urinadi. 
Bolalarga  xayotdagi  yaxshi  odamlar,  badiiy  adabiyotdagi  ijobiy  obrazlar,  mexnat 
qaxramonlari,  ota-bobolarimizning  o‗lmas  jasoratlari,  ezgu  ishlari  taqlid  qilish  uchun  yaxshi 
namuna  bo‗ladi.  Shuni  aloxida  qayd  etish  kerakki,  bolalar  xamma  vaqt  xam  ijobiy  xulq-atvor  va 
xatti-xarakatlarga taqlid qilavermaydilar. 
Shuning  uchun  o‗qituvchilar,  tarbiyachilar  va  ota-onalarnyng  o‗zlari  xammadan  burun 
bolaga  namuna  bo‗lmog‗lari,  o‗zlarida  eng  yaxshi  fazilatlarni  aks  ettirmog‗lari  kerak.  Shu  bilan 
birga  o‗qituvchilar  ibrat  uchun  namunalarny  xalq  og‗zaki  ijodi,  bolalar  adabiyoti,  maktab,  sinf 
xayoti,  ota-onalar  faoliyatidan  olmoqlari  kerak.  Bolalarda  ijobiy  xulq-atvor  ko‗nikmalarini 
tarbiyalashda oila muxiti, ota-onaning xayot tarzi, oiladagi kattalarning yaxshi ibrati g‗oyat muximdir. 
Xalqimiz «Qush uyasida ko‗rganini qiladi», — deb bejiz aytmagan. Oilada er-xotin o‗zaro totuv, aqil 
bo‗lishsa, bir-birlarini xurmat qilishsa, bolalar tarbiyasida barobar jon kuydirishsa, oiladagi kattalar 
siylanib,  izzat-xurmat  qilinsa,  aka-uka,  opa-singillar  bir-biriga  mexribon  bo‗lishsa;  qo‗ni-qo‗shni, 
qarindosh-urug‗,  yoru  birodarlar  o‗rtasida  mexr-oqibat,  bordi-keldi  bo‗lsa,  bunday  oilada  voyaga 
yetayotgan  bola  xam  millatimizga,  xalqimizga  xos  urf-odatlarni  o‗rganadi  va  ularga  amal  qilib 
boradi.