Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Turkiy tilshunoslik tarixi qachondan boshlanadi? Uning tarixiy bosqichlari deganda nimalar ko‘zda tutiladi?

Lutfan hozirgi tilshunoslik metodlari bilan o‘tmish tilshunosligi metodlarini chog‘ishtiring.

IKKINCHI BO‘LIM. ESKI TURKIY YOZUVLAR
T a y a n ch t u sh u n ch a l a r: yozuv tarixi; yozuv, fonetik yozuv, yozuv va imlo; grafema, grafemika, paleografiya, epigrafika, numizmatika; qadimgi turkiy yozuvlar: ko‘k turk, uyg‘ur, sug‘d, moniy, brahma, suryoniy, arab yozuvlari; turkiy yozma yodgorliklar; ko‘k turk, uyg‘ur, arab yozuvlaridagi turkiy yodgorliklar.
E’ t i b o r q a r a t i l a y o t g a n m a s a l a l a r:
Tutkiy xalqlar ishlatgan eng eski yozuvlar. Eski tutklarda yozuv madaniyati.

Ko‘k turk yozuvi va uning imlo o‘zgachaliklari.

Uyg‘ur yozuvi va uning imlo o‘zgachaliklari.

Arab alifbosi asosidagi turkiy yozuv va uning imlo o‘zgachaliklari.

Yozuv kishilik tarixidagi buyuk ixtirolardan biridir. U jamiyatning ijtimoiy-siyosiy, madaniy hayotida katta o‘rin tutadi. Yozuv zamonlar va makonlar uzra axborot tizimini yaratib berdi; kishilikning hayotiy tajribalarini, adabiy va ilmiy merosini avloddan-avlodga yetkazib keldi; ma’naviyat va tafakkur taraqqiyotining uzluksizligiga, davlat va jamiyat boshqaruviga, adabiy til me’yorlarining bir qolipda amal qilishi hamda yozma uslublarning takomiliga xizmat qildi. Shuning natijasida insoniyat sivilizasiyasini ta’minlab berdi.

Tilda yozuv madaniyati, yozuv madaniyati tarixi degan birikmalarni qo‘llaymiz. Yozuv kitobat san’atining materiali sifatida kishilik madaniyatini belgilaydi. Biroq u kishi nutqining belgilar yordamida ifodalanishidir. Shuning uchun u tilshunoslikda o‘rganiladi.

Kishilik tarixida yozuv amaliyotini piktografik, ideografik, bo‘g‘in yozuvlari boshlab berdi. Alifboli (fonetik) yozuvlar tarixi, tabiiyki, inson o‘z nutqidagi tovushlarni farqlay boshlagan, lingvistik bilimlar ancha takomillashgan davrlarga to‘g‘ri keladi. Alifboli (yoki fonetik) yozuv nutq tovushlari bilan yozuv belgilari mosligi asosiga qurilgan, yozuvda nutq tovushlarini aks ettiruvchi yozuvdir.