Toshkent davlat sharqshunoslik instituti jahon siyosati,tarix va falsafa fakulteti falsafa kafedrasi

Uning sivilizatsion yondashuvi.

 

                                                        

4

 Страхов Н.Н. Жизнь и труды Н.Я. Данилевского.// Данилевский Н.Я. Россия и Европа. СПб., 1995.

 

 

---

12 

 

Danilevskiy  “Rossiya  va  Yevropa”  asarida  asosan  panslavizm  g’oyalari  yotadi.  U 

Rossiyani faqatgina yevropaning bir qismi sifatida qarshga qarshi chiqadi. Rossiya 

bu  yevropadan  farqli  ravishda  o’z  taraqqiyot  yo’liga  ega  ekanligi  va  bu  yo’l 

Rossiya  va  Slavyanlarga  tegishli  o’ziga  xos  madaniyat  ekanligini  takidlaydi.  U 

Rossiya  va  slavyanlikni  alohida  madaniy-tarixiy  tur  ekanligin  aytib  o’tadi.  U 

o’zining  sivilizatsion  yondashuvini  madaniy-tarixiy  turlar  deb  nomlaydi.  Hamma 

o’z tili    va   madniyatiga ega bo’lgan  xalqlar o’ziga  xos  tarixiy-madniy  turni  hosil 

qiladi , agar shu tur tarixiy rivojlanishga ega bo’lsa va boshlang’ich davrdan o’tgan 

bo’lsa.  Danilevskiy  insoniyat  tarixida  mavjud  bo’lgan  10  ta  turni  keltirgan:  Misr, 

Xitoy,  Ossuriya-Bobil,  Hind,  Eron,  Yaxudiy  ,  Yunon,  Rim,  Arab,  Germano-

Roman  yoki  Yevropa.  Yana  bu  turlarga  2  ta  “shubhali”  tur  (amerika  va  peru) 

kiritgan.  Bir  tur  boshlab  bergan  sivilizatsiya  boshqa  turlarga  o’tmaydi:  har  bir  tur 

o’z  sivilizatsiyasining  boshlanishini  o’zi  yaratadi.  Danilevskiy  turlarning  ilohiy 

boshlanishini  so’zsiz  rad  etadi.  Barcha  madaniy-tarixiy  turlar  bir  xilda  o’ziga 

xosdir  va o’ziga  xoslik shu tur  bilan belgilanadi  va bu  narsa  hamma  turlarda  ham 

to’liq  va  mukammal emas. Danilevskiy  madaniy-tarixi  faoliyatning 4 ta darajasini 

keltirib  o’tadi.  Diniy  faoliyat,  madaniy  (fan,  san’at),  siyosiy  va  ijtimoiy-iqtisodiy. 

Ba’zi  turlar  o’z  kuch  va  g’ayratlarini  quyidagi  faoliyatlardan  birinigina 

rivojlantirishga  sarflaganlar  (yaxudiylar-  diniy  faoliyatda,  yunonlar  madaniyat 

sohasida)  boshqalari  ikki  yoki  uchta  sohada  o’zlarini  ko’rsatganlar.  Faqatgina 

Rossiya  va  slavyanlar  Danilevskiy  fikri  bo’yicha  to’rtala  sohada  teng 

rivojlanganlar.  Uning  fikricha  “insoniyat  manfaatlari”  bitta  inson  uchun  ma’no 

kasb etmaydi, lekin “yevropa manfaati” nemis, fransuz yoki inglizlar uchun quruq 

so’z emas. Xuddi shunga o’xshab har bir rus va slavyan uchun “slavyanlar g’oyasi 

boshqa g’oyalardan , erkinlikdan , ilm-fandan, ma’rifatdan ustun bo’lmog’i shart” 

Danilevskiyning quyidagi fikrlari slavyanlarni eng oliy o’ringa olib chiqib qo’yadi 

aslini  olganda  bu  noto’g’ri.  Danilevskiy  o’z  fikrlari  bilan  slavyan  millatini 

umuman  alohida  qilib  qo’yagan.  Umuman  olganda  hech  bir  millat  yo’qki  bir- 

biriga  ta’sir  qilmagan  ,  bir  sivilizatsiya  rivojlansa    boshqa  bir  sivilizatsiya  esa 

zavolga yuz tutishi mumkin. Har bir madaniy-tarixiy turlarning rivojlanishi bir biri 

---

13 

 

bilan  chambarchas  bog’liqdir.  Tarixda  faqat  o’zi  uchun  va  o’zidan  hayotni, 

sivilizatsiyani yuzaga keltirgan madaniy turlar bo’lmagan.  

Danilevskiy  olim  bo’lganligi  tufayli  rus  tashqi  siyosatidagi  omadsizliklar  unga 

juda  qattiq  ta’sir  qiladi  va  u  yevropani  yomon  ko’rib  qolmasdan  bo’layotgan 

hodisalarni  tushunishga  harakat  qiladi.  1850-  yildan  boshlab  Danilevskiy  o’tgan 

voqealarni  chuqur  tahlil  qilib  chiqadi  va  Rossiya  va  Yevropa  bu  boshqa-  boshqa 

dunyo,  ularning  ildizlari  ham  bir  emas  va  hech  qanday  manfaat  ularni  bog’lab 

turmaydi degan xulosaga keladi.