Toshkent davlat pedagogika universiteti “tasviriy san’at va amaliy bezak san’ati”

Emperik ilmiy dalil- emperik tushuncha va qonunlar rejasida mulohaza etilib, shulardan olingan hodisalarni bilish natijasi hisoblanadi.
Nazariy dalil- biror-bir ilmiy nazariyani tushunilishi tahlildan olinadigan faktlar hisoblanadi.
Ilmiy dalil.

Ilmiy izlanishda ayniqsa, shulardan emperik ilmiy faktlar muhim o’rin egallaydi. Ulardan to’g’ri xulosa chiqarish va ularni ilmiy bilim strukturasiga kirgiza bilishi, ya’ni yangi ilmiy jumboqni o’ylash va yechish, mulohaza etish, faraz va gipoteza yoki ilmiy nazariyani o’ylash fanning rivojlanishiga katta ilmiy ahamiyatga ega hisoblanadi. Ilmiy faktlarning mohiyati shundaki, u birinchidan, o’zidan oldingi bilimlar kriteriysi, uning to’g’ri yoki noto’g’ri, haqiqiy yoki haqiqiy emasligini aniqlab beradi, ikkinchidan esa, ularni tushuntirib oldindan prognozlab rivojlanishini ko’rsatib beradi.

Faktlarni topish, ular asosida bir butun nazariya yaratish, bu har bir olimning, ijodkorning asl maqsadi, pirovardda uning maqsadi ham hisoblanadi. Odamzot faqat faktlarga suyanib, uni o’rab turgan dunyoni o’rganadi, biladi va yashaydi. Ilmiy faktlar haqiqatni tasdiqlovchi ko’rsatuvchi kuchli faktor, dalil, u o’z yo’lidagi xatoliklarni, noaniqlikni doimo bartaraf etib, kelgusida ilmiy izlanish, ijodga zamin yaratib kelgan. Faktlarni topishda, yig’ishda izlanuvchi olimning yuqori insoniy fazilatlari: uning juda e’tiborli bo’lishi, harakatchanligi, chidamliligi, absolyut obyektivligi, eski bilimga moslashmay, olib qochmay, sxolastika bilan shug’ullanmasligi talab etiladi.
Tajriba so’zi, lotinchadan eksperiment deganini bildiradi. Har qanday fan sohasida bajariladigan eksperimentda, shu fanning nazariyasidan kelib chiqqan gipotezalar, g’oyalari va h.k. tekshirilib ko’rib, o’z tasdiqini topishi yoki topmasligi mumkin. Shuning uchun ham eksperimentlar shu fanni o’rganilishini yanada chuqurlashtiradi. Nazariya va amaliyotning o’zaro bir-biriga moyilligi fanning rivojlanishini bildiradi.
Agar fan rivojlanishi davrida nazariya va eksperiment nazariya va hayot, nazariya va amaliyot o’rtasida ajralish bo’lsa, bu fanning normal rivojlanishini buzilganligidan dalolat beradiki, buni darhol tuzatish kerak bo’ladi. Ilmiy izlanishning muhim bosqichlaridan biri bu amaliy izlanish hisoblanadi. Amaliy izlanish asosini esa - tajriba tashkil etadi. Eksperimentlarni qo’yilishi, ularning qaysi fan sohasidaligi bilan farq qiladi. Ularning turlanishi fan sohasi bo’yicha turli xil eksperimentlar bo’ladi.
Fanlar bo’yicha eksperiment
kimyoviy
biologik
fizikaviy
sosial
psixologik
iqtisodiy