Toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Атмосфера босими
ҳам табиий муҳит омилларидан бири бўлиб, юқори 
атмосфера босими шароитида бўлиш даврида физиологик кўрсаткичлар ва 
кечинмаларда баъзи ўзгаришлар кузатилади: томир уриши (меъёрида – бир да-
қиқада 60-80 марта; 90 мартадан ортиқ урса – тахикардия, 60 мартадан кам ур-
са – брадикардия) ва нафас олиш (меъёрида – бир дақиқада 12-20 марта) тезли-
ги камайиши, энг юқори (сис-толик) қон босими (меъёрида – 
110-130 мм 
симоб устуни)
пасайиши ва энг паст (диастолик) қон босими (меъёрида – 65
-
80 мм симоб устуни)
ошиши, ўпканинг ҳаётий сиғими ва овознинг бўғиқ 
тембри ортиши, тери сезгирлиги ва эшитишнинг пасайиши, шиллиқ пардалар 
намсиз-ланишини ҳис қилиш, ичакларда тўлқинсимон сиқилиш ҳаракатлари-
нинг кучайиши, ичакдаги газлар сиқилиши оқибатида қорин бўшлиғи-нинг 
енгил сиқилиши ва ш.к. Ҳаво ҳарорати 18-22
0 
С (айрим манбалар-да – 20-25
0 
С), нисбий намлиги 40-60 % бўлган об-ҳаво шароити одам учун энг қулай 
ҳисобланади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, энг 
қулай иқлим эталони +10
0
С ўртача йиллик ҳаво ҳароратига тўғри келади. 
Одам организмига таъсири нуқтаи назаридан 
об-ҳаво турлари
турлича 
бўлиб, улар қуйидаги хусусиятларга эга: 
1)
 гипоксик 
тури гипоксия, яъни нафас олиш органлари, юрак-қон томир 
тизими ва бошқа касалликлар туфайли организм тўқималарида кислород миқ-
дори камайиши (кислород етишмовчилиги) билан боғлиқ бўлиб, унинг асосий 
хусусиятлари қуйидагиларда намоён бўлади: атмосфера босими пастлиги, ҳа-
во массаси илиқлиги, намлик юқорилиги, шамолнинг кучайиши, булутлилик 

---

110 
кўпайиши, ёғингарчилик, ҳавода кислород миқдорининг камайиши. Қон боси-
ми паст одамларга ноқулай, қон босими ошиб кетиши билан боғлиқ касаллик-
ларга, томирлари сиқилишга мойил бўлган одамларга қулай ҳисобланади; 
2)
спастик 
тури
 
мушакларнинг
 
беихтиёр ва оғриқли, томир тортишиб 
қисқариши билан боғлиқ бўлиб, унинг асосий хусусиятлари қуйидагиларда на-
моён бўлади: атмосфера босимининг ва ҳавода кислород миқдорининг ошиши, 
ҳароратнинг пасайиши, шамолнинг кучайиши, кунлар одатда очиқ бўлиши. 
Қон босими ошган ва астмадан (зиқнафасдан) азият чекувчи одамларга ноқу-
лай, гипертония (юқори қон босими) касалига дучор бўлган кишиларга қулай; 
3) 
тетиклаштирувчи ва гипотензив (қон босимини пасайтирувчи) 
тури
 
қон томирлари ҳаётий фаоллигининг ошиши ва пасайиши билан боғлиқ бўлиб, 
унинг соғлиққа таъсири камроқ акс этади [1; 2]. 
Агар одамга об-ҳавонинг ушбу турларидан бирига «мос келмайдиган» 
бўлса, унинг кайфияти бироз ёмонроқ бўлиши мумкин. Шунингдек, кун даво-
мида гипоксик ва спастик турлар алмашинуви содир бўлса, бирмунча хавфли 
ҳисобланади. Чунки ҳаводаги манфий ионлар соғлиққа ижобий, мусбат ионлар 
эса салбий таъсир кўрсатади. Демак, об-ҳаво омилларига одам организми сез-
гир бўлиб, ундан доимо таъсирланиб туради (метеосезгирлик). 
Экстремал
(энг кескин) шароитларнинг одам организмига таъсири бир 
қатор кўринишларда намоён бўлиши мумкин. Масалан, 
паст ҳарорат
одамга 
кучли салбий таъсир кўрсатади. -40
0
С дан паст ҳароратда сиртқи қон томирла-
ри кескин тораяди. Оқибатда бурун, қулоқ, қўл ва оёқ бармоқлари озуқа модда-
лар билан етарли даражада таъминланмайди. Бундай шароитда тўқималарнинг 
нобуд бўлиши оғриқ ҳиссини келтириб чиқармайди, яъни асаб тизими бўйлаб 
тарқалувчи сигналларнинг ўтказилиши бузилади (совуқда оғриқ сезиш қоби-
лиятининг йўқолиши). Даволаш сифатида тез исиш тавсия этилади; тўқима-
ларнинг шикастланиш хавфи туфайли уқалаш (ишқалаш) тавсия этилмайди. 
Одамнинг