Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

 
Annotation.
Teaching English for specific purposes is important for different majors, this 
article discusses the history of teaching English, its features and principles. In addition, the 
characteristics and difference of English for special purposes with a general English language, and is 
considered as an example of the needs of the English language students in the pharmaceutical field 
are analyzed in the article. 
Key words:
ESP (English for specific purposes), characteristics, EGP (English for general 
purposes), needs analysis. 
Maʼlumki, axborot va integratsiyalashuv jarayoni nihoyatda kuchaygan bugungi kunda 
mamlakatlararo ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy aloqalarning yanada kengayishi chet tillarni o‘rganishni 
yanada dolzarb va hayotiy zaruratga aylantirdi. Bugungi kunda chet tillarni, xususan, ingliz tilini 
uzluksiz taʼlim tizimining barcha bosqichlarida maktabgacha taʼlimdan to oliy taʼlimdan keyingi 
malaka oshirish tizimlarigacha bo‘lgan barcha bosqichlarda, barcha yo‘nalishlar va ixtisoslikliklarda 
o‘qitilmoqda. Bunda ikkita yo‘nalishda o‘qitish-filologik maqsadlarda, yaʼni bo‘lg‘usi chet tili 
o‘qituvchilarini tayyorlash va nofilologik, yaʼni turli sohalar mutaxassislarini tayyorlashda o‘qitish 
farqlanadi. Nofilologik yo‘nalishda, ingliz tilini kasbiy-sohaviy o‘qitish ingliz tilini maʼlum maqsadlarda 
o‘qitish, yaʼni ESP (English for specific purposes) 2-jahon urushidan keyin ommalashdi, deb aytiladi. 
Аmerika Qo‘shma Shtatlarida fan va texnika taraqqiyoti, Аmerika filmlarining va qo‘shiqlarning 
ommalashganligi ingliz tilini o‘rganishga ehtiyoj tug‘ilishiga, ingliz tilini xalqaro til sifatida yuritilishiga 
sabab bo‘ldi. F.Silva (ESP) ingliz tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitishning asosiy 3ta sababini keltiradi: 
1. Ikkinchi jahon urushidan so‘ng fan va taraqqiyotning rivojlanishi, Аmerika Qo‘shma 
Shtatlarining o‘sha davrda dunyodagi iqtisodiy gegemonligi sababli ingliz tili xalqaro til sifatida keng 
foydalanila boshlandi va turli soha vakillarini ingliz tiliga o‘qitish ehtiyoji yuzaga keldi. 
2. Xalqaro kasbiy muloqotda ingliz tilidan asosiy muloqot tili sifatida foydalanishi lingvistikada 
tub burilishni yuzaga keltirdi. 
3. Ingliz tili metodikasidagi tub burilish sababli til o‘rganuvchining ehtiyojidan kelib chiqqan 
holda o‘qitish chet tillarini o‘qitish metodikasida o‘zgarishlar bo‘lishiga olib keldi. 
Haqiqatan, kompyuter texnologiyalari, fandagi yangiliklar ingliz tilida dunyo yuzini ko‘rmoqda 
va bu o‘z-o‘zidan turli mutaxassislarning ingliz tilini o‘rganishga kuchli ehtiyoj paydo bo‘lishiga olib 
keldi. Bugungi kunda dunyoning rivojlangan mamlakatlarida olib boriladigan uchrashuvlar, 
konferensiyalar, biznes uchrashuvlar, asosan, ingliz tilida va bu turli kasb egalarining ingliz tilini 
kasbiy muloqot sifatida o‘rganishga va uni qo‘llashga sabab bo‘lmoqda.
V.M.Sokolov, Y.А.Аleshuginalar nofilologik yo‘nalishlardagi chet tilini o‘qitishdan maqsad 
mutaxassisni kasbiy tayyorgarligi uchun bilim va ko‘nikmani shakllantirish, deb taʼkidlaydi. 
XX asrning 60-yillariga kelib, ingliz tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitish borasida qator ilmiy 
izlanishlar, o‘qitish, taʼlim berishda yangiliklar, yangi metodlar ishlab chiqildi. Nofilologik taʼlim 
yo‘nalishida chet tilini o‘qitish o‘z-o‘zidan chet tilini sohaviy o‘qitish, maxsus, kasbiy maqsadlarda 
chet tilini o‘qitish bo‘lib, bu hozirgi kunda jahonda eng dolzarb va maxsus tadqiqotlar obyektiga 
55

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/6 
aylangan masaladir. Ingliz tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitish masalalari L.Anthony, Hutchinson and 
Waters, Dudley-Evans va Maggie, Savington, Z.Osman, Barnavi, V.S.Soboleva, L.O.Polyakova, 
O.Tarnopolsky, Graves, kasbiy yo‘naltirilgan holda o‘qitish Y.V.Lopatina, А.А. Dashkovskaya, 
L.N.Lubojeva, N.Y.Gutareva, N.D.Usvyat, G.K.Pedyuxovalarning ilmiy ishlarida tadqiq etilgan. Nafaqat 
ingliz tili yevropa mamlakatlari, balki Sharq mamlakatlaridagi xitoy, arab, yaponiyalik tadqiqotchilar 
Ch.Zahid Javid B Humoud, Mahdi Redha Aben Ahmed, Mariadel Pilar Garcia Mayo and Vicente 
Núñez, Fatima Silvalarning ham qator ilmiy izlanishlarida ingliz tili ikkinchi yoki chet tili sifatida, 
nofilologik taʼlim muassasalarida ingliz tilini maʼlum bir maqsadlarda o‘rganishni tasniflash, 
guruhlarga ajratish masalalari bilan shug‘ullanmoqdalar. 
T.Hutchinson, A.Waters (1994) ingliz tilini o‘qitishni katta bir daraxtning ildizi bo‘lsa, maʼlum 
maqsadlardagi ingliz tili uning bir katta shoxi, deb tasvirlaydi.
Аlbatta, nofilologik taʼlim yo‘nalishida ingliz tilini o‘qitishning xususiyatlari, tamoyillari va 
maqsadi umumiy ingliz tilini o‘qitishdan tubdan farq qiladi. V.S.Soboleva nofilologik oliy taʼlim 
yurtlarida chet tilini o‘qitish xususiy jarayon bo‘lib, filologik oliy taʼlim yurtlarida chet tilini o‘qitishdan 
butunlay farqlanishini aytadi. 
Biz quyidagi jadvalda umumiy ingliz tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitishning farq qilish 
jihatlarini ko‘rishimiz mumkin: 
Umumiy ingliz tili
Ma’lum maqsadlardagi ingliz tili 
– til o‘rganuvchilarning turli yoshda 
bo‘lishlari; 
– maqsadlarning turli bo‘lishi; 
– uzoq muddatli; 
– til o‘rganuvchining talabidan kelib 
chiqmasligi; 
– aniq mavzularga qaratilmaganligi; 
– til o‘rganuvchilarning aksariyati til bilish 
darajasi boshlang‘ich bo‘lishlari; 
– leksikaning turli bo‘lishi; 
– 
grammatikaning 
sistemali 
tarzda 
o‘rgatilishi; 
– nutq faoliyati turlarining barchasidan 
foydalanilishi. 
– til o‘rganuvchilarning aksariyati kattalar; 
– til o‘rganishdan maqsadlari bitta, 
masalan, 
biznes 
maqsadida, 
tibbiyot, 
huquqshunoslik va h.k; 
– odatda qisqa muddatli yoki maʼlum bir 
chegaralangan vaqt oralig‘ida; 
– har bir yo‘nalish uchun maʼlum bir 
mavzularning mavjudligi; 
– ingliz tilidagi umumiy bilimga egaliklari 
yoki til bilish darajasi B1-C1gacha bo‘lgan til 
o‘rganuvchilar; 
– maʼlum bir sohaga tegishli leksika; 
– tilga ehtiyoji hisobga olinishi; 
– taʼlimiy, kasbiy va ish uchun o‘rganilishi; 
– maqsadli muloqotga qaratilganligi; 
– 
chegaralangan 
grammatikaning 
mavjudligi; 
B.Humoud nofilologik taʼlim yo‘nalishidagi ingliz tilini o‘rganuvchilar maʼlum maqsadlardagi 
ingliz tili umumiy ingliz tilidan yana bir farqi, dars jarayonining butunlay boshqacha bo‘lishini aytadi, 
maʼlum maqsadlardagi ingliz tili o‘qituvchilaridan ko‘ra talabalar mutaxassisliklarini yaxshiroq 
biladilar, shuning uchun o‘qituvchi (Facilitator) yordamchi vazifasida mashg‘ulotda ishtirok etishini 
taʼkidlaydi. [7, 19-b] 
Ingliz tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitishning o‘ziga xos xususiyatlari va talablari mavjud bo‘lib, 
Strevens (1988), Dudley-Evans va St.John (1998)lar tomonidan izohlangan. Strevens (1988)ning 
qarashlari Dudley-Evans va St.John (1998) larnikidan biroz farq qiladi va u quyidagicha tavsiflaydi: 
I. Ingliz tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitishning asosiy tavsifi (Absolute Characteristics) 
1) o‘qitishning til o‘rganuvchining ehtiyojidan kelib chiqqan holda tashkil etilishi; 
56

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/6 
2) sohaga mosligi (mavzularning mutaxassislikka bog‘lab berilishi va ish vaziyatlaridan 
foydalanish); 
3) tilni o‘qitishda sintaksis, leksika va diskurs tahlildan foydalanish; 
4) umumiy ingliz tilidan farq qilishi. 
II. Ingliz tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitishning qo‘shimcha tavsifi (Variable characteristics) 
1) nutq faoliyati turlaridan birining ko‘proq o‘qitilishi (masalan, gapirish); 
2) tilni biror aniq metodika bo‘yicha o‘qitish. 
L.Anthony maʼlum maqsadlardagi ingliz tilini quyidagi Dudley-Evans va St.John (1998)ning ESP 
haqidagi qarashlarining tavsifini taklif etadi.
I. Ingliz tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitishning asosiy tavsifi (Absolute Characteristics) 
1) o‘rganuvchining aniq maqsadlariga qaratilganligi; 
2) xususiy metodikasiga egaligi; 
3) o‘qitishda o‘ziga xos grammatika, leksika, til ko‘nikmalari, diskurs va janriga egaligi. 
II. Ingliz tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitishning qo‘shimcha tavsifi (Variable characteristics) 
1) maʼlum bir sohaga yo‘naltirilganlik; 
2) umumiy ingliz tilini o‘qitishdan farq qilish; 
3) ingliz tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitish asosan OTM, turli sohalar mutaxassislari, kasb-
hunar kollejlarida amalga oshiriladi; 
4) ingliz tilini bilish darajasi o‘rta yoki o‘rtadan yuqori bo‘lgan o‘rganuvchilarga;
5) ingliz tilini bilish boshlang‘ich darajasida bo‘lgan o‘rganuvchilarga ham o‘rgatishni qamrab 
oladi. 
Berilgan tasniflardan ingliz tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitish til o‘rganuvchining ehtiyojidan 
kelib chiqqan holda o‘qitilishi kerakligi ko‘rinadi. Chet tilini maʼlum maqsadlarda o‘qitishda chet el 
davlatlari metodist va olimlar ko‘p qo‘llaydigan ibora