TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON
80
kuchayishiga ta‘sir ko‗rsatdi. Bunday kurashdan albatta yerlari davlat hisobiga
musodara qilinadigan barcha ijtimoiy guruhlar manfaatdor edi. Shuning uchun ham
yeridan ajralishni istamagan va bu siyosatning qurboniga aylangan ko‗plab aholi
vakillari sovet hokimiyatiga qarshi qurolli harakatga ishtirok etdi. Bu esa o‗z
navbatida kurash ko‗lamining yana ko‗tarilishiga sabab bo‗ldi. Ayniqsa, Tojikiston
ASSRda Ibrohimbek rahbarligida bu holat 1926-yilning iyun oyida avj oldi[6]. Biroq
uning muhojirlikka ketishga majbur qilinishi vaziyatni tubdan o‗zgartirdi, Tojikiston
ASSRdagi kurash deyarli to‗xtadi. Agar bolsheviklar Ibrohimbekning qarshiligini
sindirmasa agrar islohotlarni amalga oshirishda ancha murakkabliklarga duch
kelishini yaxshi anglar edi. Shuningdek, yer-suv islohotidagi muhim yana bir jihat
shuki, ortiqcha yerlar garchi yersiz va kambag‗al dehqonlarga bo‗lib beriladi, deb
hukumat o‗zining qarorlarida belgilasa-da, biroq aholining bir qismi esa birovdan
tortib olingan yerlarni olishdan bosh tortgan holatlar kuzatiladi. Aynan shunday
jarayon O‗zbekiston SSR (Farg‗ona, Samarqand, Zarafshon oblastlarida) va
Turkmaniston SSRda ko‗p qayd etiladi[6]. Misol uchun, Samarqand uezdining
Oqtosh
qishlog‗i kambag‗allari qishloq yig‗inida ―begonaning yeridan
foydalangandan ko‗ra ochlikdan o‗lganimiz afzal‖, degan edilar[7]. Sovet
hokimiyatining bu reformalarini tub joy aholi vakillari qabul qilishi qiyin kechdi.
Birinchidan, shu davrdagi vaziyatdan kelib chiqilsa, aholi orasida islom dini va
shariat qonun-qoidalarining ustunligi, shuningdek, birovdan tortib olingan yerlarni
olishni va undan foydalanishni aholi andesha qilib o‗ziga loyiq ko‗rmagan.
Ikkinchidan esa, o‗zining mol-mulkidan mahrum bo‗lishni istamagan boy va
aholining o‗ziga to‗q qismi sovet hokimiyatiga qarshi targ‗ibotni kuchaytirgan. Bu
ikki holat birlashgan holatda, asrlar mobaynida shakllangan yer egaligining
tugatilishiga qaratilgan bolsheviklarning siyosatiga qarshi kurashni kuchaytirdi.
Shuningdek, 1926-yilda O‗zbekiston SSR Sovetlari MIK Jinoyat kodeksining
80-moddasiga qo‗shimcha kiritdi, unda yer maydonini yashirgan yoki qishloq
xo‗jalik asboblari soni haqida noto‗g‗ri ma‘lumot berganlik uchun 3 yilgacha muddat
bilan ozodlikdan mahrum etilib, mol-mulki musodara qilinishi nazarda tutilgan edi.
Bu qishloq aholisining juda keng qatlamlari orasida, hatto dehqonlarning eng
kambag‗al qismlari orasida qoralandi[8]. Bu jarayonda ayniqsa diniy ulamolar ham
faol targ‗ibot ishlarini olib bordi. Ularning targ‗ibotlari aholining bolsheviklar
siyosatiga qarshi norozilik kayfiyatini oshirdi. Chunki ular ham jamiyatdagi o‗z
mavqeini saqlab qolishga harakat qilar edi. Ularning aholini kurashga chorlovlari
bevosita qurolli guruhlarning saflarini kengayishiga, bu esa kurash dinamikasining
ko‗tarilishiga olib keldi.
Yer-suv islohoti O‗zbekiston SSRning barcha oblastlarida bir paytning o‗zida
amalga oshirilmay, turli yillarda o‗tkazildi. Dastlab 1925-1926-yillarda Tojikiston
Do'stlaringiz bilan baham: |