Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON 
79 
Biroq sovet hokimiyati yer-suv islohotini boshlashi bilanoq bu jarayon 
boshqacha tus oldi. Birinchidan, ilgari turli xalqlar, elatlar va urug‗lar o‗rtasida 
mavjud bo‗lgan kurash endi ularning birlashuvi asosida bolsheviklar hokimiyatiga 
qarshi qaratildi. Ikkinchidan esa, turli ijtimoiy guruhlar (boylar va kambag‗allar) 
o‗rtasida ziddiyatni keltirib chiqardi. Shunday qilib, jamiyatdagi turli ijtimoiy-
iqtisodiy va siyosiy omillar natijasida sovet hokimiyatiga qarshi norozilik yuzaga 
keldi va qo‗zg‗olonga aylandi. Bu kurash keng ko‗lamda, namoyish, qo‗zg‗olon va 
qurolli harakat shaklida namoyon bo‗ladi. Noroziliklarni qurolli harakat shaklida tus 
olishi bolsheviklarning barcha harbiy kuchlarini va jazo organlarining faoliyatini 
kuchaytirishga majbur qildi. Asosan harbiy kuch va kuchaytirilgan jazo mexanizmi 
orqali aholining noroziliklari bostirib borildi. 
Yer-suv islohoti yillarida sovet hokimiyatiga qarshi norozilik harakatlarini 
kuchayishida ma‘lum darajada O‗rta Osiyo rayonlaridagi ijtimoiy-iqtisodiy ahvolning 
og‗irligi ham ta‘sir ko‗rsatdi. Masalan, 1925-1926-yillarda O‗zbekiston SSRning 
Surxondaryo, Qashqadaryo vohasi va Tojikiston ASSRda( Tojikiston ASSR – 1929- 
yil oktabrga qadar O‗zbekiston SSR tarkibida bo‗lgan) qurg‗oqchilik va hosilsizlik 
natijasida aholi orasida ochlik va non tanqisligi kuchaydi[2]. Ushbu hududlarda 
aynan shu yillarda sovet hokimiyatiga qarshi kurash kuchli davom etayotgan edi. 
Turkiston fronti qo‗mondon Avksentevskiy 1926-yil 16-fevraldagi harbiy-siyosiy 
kengashda vaziyatning murakkablashib borishida joylardagi ochlik muammosi katta 
ta‘sir ko‗rsatayotganligi hamda ayni paytda Surxondaryo va Tojikiston ASSRning 
barcha rayonlarida ochlik kengayib borayotganligi, oxirgi paytda esa 300 kishining 
ochlikdan o‗lganligini qayd etadi[3]
.
Chunki sovet hokimiyatiga qarshi kurashning eng kuchaygan davrda iqtisodiy 
va ijtimoiy ahvol tahlil qilinsa, o‗sha joyda vaziyatning juda keskin holatda ekanligi 
kuzatiladi. Ya‘ni, aholini og‗ir turmush tarzi ularning bolsheviklar targ‗ib qilgan 
yangi jamiyatga ishonishi va ko‗nikishi qiyin kechdi. Chunki mahalliy aholi kutgan 
ijobiy o‗zgarishlar amalga oshish o‗rniga vaziyat yanada keskinlasha bordi. Buning 
natijasida esa kurash ko‗lami yanada kengaya bordi. Sovet harbiylari aholining og‗ir 
ahvolini yaxshilamasdan, ularga hukumatning iqtisodiy ko‗magini kengaytirmasdan 
qurolli harakatni bostira olishmasligini yaxshi anglagan. Hamda bu masalada ular 
o‗zlarining bir necha yig‗ilishlarida aholiga iqtisodiy yordam berish taklifini ilgari 
surgan. Faqatgina harbiy bosim va kuchaytirilgan jazo choralari orqali sovet 
hokimiyatiga qarshi kurashni butunlay barham berib bo‗lmasdi. Turkiston fronti 
qo‗mondoni Avksentevskiy 1926-yil 16-fevralda qizil armiyaning faoliyatini tahlil 
qilib Tojikiston ASSRda qariyb 6-7 yil mobaynida arzirli natijaga erisha 
olmaganligini ta‘kidlagan edi[4]. 
Shunday muammolar mavjud bo‗lgan bir paytda sovet hokimiyati tomonidan 
1926-yilda yer-suv islohotining boshlanishi qurolli harakat ko‗lamining yanada 

---