Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON 
34 
olgandagina, bolalar ko‗pchilik masalalarni analiz qiladigan va yecha oladigan 
bo‗ladilar[1]. 
1) 
(a+b)+s (yig‗indiga sonni qo‗shish). 
Аmaliy mashqlar yig‗indiga sonni har xil yo‗l bilan qo‗shish: yo avval 
yig‗indini hisoblab, keyin unga sonni qo‗shish, yo sonni birinchi qo‗shiluvchiga 
qo‗shib, keyin natijaga ikkinchi qo‗shiluvchini qo‗shish, yoki sonni ikkinchi 
qo‗shiluvchiga qo‗shib, keyin natijaga birinchi qo‗shiluvchini qo‗shish mumkinligini 
tushunib olishda o‗quvchilarga yordam beradi. O‗qituvchining ko‗rsatgan mashqidan 
so‗ng o‗quvchining o‗zi shu xossaning to‗g‗riligiga ishonch hosil qilmog‗i lozim[2].
Buning uchun parta ustiga, masalan, 4 ta uchburchak, 2 ta doira, 3 ta kvadrat 
yoyiladi va har xil usullar bilan hamma geometrik shakllarning umumiy miqdori 
topiladi. O‗quvchilar o‗qituvchi 
rahbarligida uchburchaklarga doiralarni 
yaqinlashtiradilar va ikkalasini birgalikda sanaydilar, undan so‗ng kvadratlarni 
yaqinlashtirib, keyin shakllarning hammasi yana sanaladi; shakllar bir – biridan 
ajratilib avvalgi holiga keltiriladi, keyin uchburchaklarga avval kvadratlar undan 
so‗ng doiralar yaqinlashtiriladi; uchinchi martada doiralarga kvadratlar va so‗ngra 
uchburchaklar yaqinlashtiriladi. O‗quvchilar hamma hollarda ham natija bir xil 
chiqishini aniqlaydilar. Shu xil amaliy mashqlardan keyin (6 – 8 mashg‗ulot) sonni 
yig‗indiga qo‗shish xossalariga doir masala va misollar yechishga kirishadilar. 
Masala. ―Bir bolaning 6 ta rangli va 1 ta qora qalami bor edi. U yana 2 ta 
qalam sotib oldi: Bolaning qalamlari nechta bo‗ldi?‖ 
O‗quvchining mulohazasi. ―Bolada 6 ta rangli, 1 ta qora qalam bor edi, demak 
unda (6+1) qalam bor, oldingi qalamlarga 2 ta qalam qo‗shib; (6+1)+2 (qalam) deb 
yozaman. Hammasi nechta bo‗lganini topish kerak. Nomaʼlum sonni ―x‖ bilan 
belgilab, sonli formula tuzaman: x=(6+1)+2‖. 
Endi o‗qituvchi quyidagicha suhbat o‗tkazadi: O‗quvchi qanday qalamlar 
sotib olishi mumkin edi? (Har qanday rangli qalam, qora qalam.) 
Аgar bolaning sotib olgan qalamlari istalgan xilidan bo‗lsa, unda masala 
bunday yechiladi: 
x=(6+1)+2 
x=7+2 
x=9 
agar bola qora qalamlar sotib olgan bo‗lsa, unda qora qalamlarni rangli 
qalamlardan ajratib qo‗yish va masalani boshqa usul bilan quyidagicha yechish 
mumkin.
x=(6+1)+2 
x=6+(1+2) 
x=6+3 
x=9. 

---