Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 6 - SON 
51 
muallif ―irodasi‖ tajassum topadi; asar yaxlitligini ―fikrni birlashtiruvchi unsur‖ 
ta‘minlaydi.
Zulfiyaning qator turkumlari misolida kuzatadigan bo‗lsak, ijtimoiy voqelik, 
shoirlar dunyoqarashi, realistik tasvir madaniyati janr tabiatiga ichki sifat 
o‗zgarishlarini olib kirganligini ko‗ramiz. Xususan, turkumlardagi bosh qahramon – 
shoiraning goyaviy-estetik ideali. Lirik qahramonining olam va odam to‗g‗risidagi 
o‗y-mushohadalari, psixologik kechinmalari silsilasi, voqeaband holatlar syujet 
oqimini belgilab berayotir. ―O‗ylar‖, ―Kamalak‖, ―Qozog‗iston o‗lanlari‖, ―Tong ila 
shom aro‖ turkumlari o‗zining ijtimoiy-falsafiy mazmuni bilan ramzlarga asoslangan 
realistik idrok va ifoda madaniyatining yangi yo‗nalishlarini aks ettiradi. Ularda hayot 
materialini badiiy shaklga solishda asosan voqeabandlik asosiy omil sifatida ko‗zga 
tashlanadi. Shuningdek, Zulfiya she‘riy turkumlarida lirik, falsafiy o‗y-mushohadalar 
silsilasi, publitsistik chekinishlar, da‘vat, inkor va iqror, e‘tirof belgilari, psixologizm, hissiy 
kechinmalar kayfiyatini berish, ruhiy holatlar suratini chizish, psixologik portretlar yaratish 
kabi usullarga ham ko‗plab murojaat etiladi.
Shoira avtobiografiyasiga taalluqli voqealarning she‘riy shakllardagi ifodasi 
Zulfiya poetik ijodining e‘tiborga loyiq jihati hisoblanadi. Shaxs – poeziya – taqdir 
birgalikda shoira poetik dunyosining yaxlit birlik sifatida shakllanishini ta‘minladi. 
―Hijron kunlarida‖ turkumiga kirgan ―Sensiz‖ she‘ri ana shunday she‘rlardan ekanligi 
bilan alohida ajralib turadi: 
Mana bir umrni yashadim sensiz, 
Qaytmas shodliklarning qaytishin kutib, 
Tobuting boshida cho‗kkanimda tiz, 
Farzandlar ko‗tardi qo‗limdan tutib. (―Tong bilan shom aro‖, 19-20-betlar).
Lirik qahramon kechinmalari ularning ifoda shakliga mos tushgan. She‘r 
matnini tashkil etgan so‗zlarning yarmidan ko‗prog‗i his-tuyg‗ularni (shodlik, aza, 
zaif, to‗y, qayg‗u, noshudlik, tund ruhlik, rashk, g‗amnok, mayus) ifodalab, 
emotsional holatlarni (―tuyg‗ular zoriga solganda quloq‖, ―tirik ekan nega tashlab 
ketmading‖, ―tirik ayrilishning dog‗i og‗irmish‖, ―izingdan yurmasdim soyaday 
g‗amnok‖) tavsiflaydi.
Qahramonning qizg‗in istig‗forlari-yu, iqrorlari – bu, aslini olganda, kuygan 
ko‗ngilning beshta ritorik xitob shaklidagi chorasiz hayqiriqlaridir (―Tirik ekan nega 
tashlab ketmading?‖; ―Xo‗rlik kemirarmish umrni chaynab!‖; ―Nega, nega meni 
tashlab ketmading?‖; ―Qalaming mujdasin kutardim mushtoq...‖; ―Tashlab 
ketmading-a, boshlab ketmading?!‖). 
Shoiraning boshqa asarlariga nisbatan bu she‘rda metaforalar juda ko‗p (har 
nega qalqon, afzal ko‗rganing, soyaday g‗amnok, xo‗rlik kemirarmish umrni, 
mudhish egov va boshq.). 

---