Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

?
Har bir odam miyasi
miya poʻstlogʻi, bosh miya oʻng va chap yarimsharlaridan iborat. Amerikalik 
neyrofiziolog
Sperri Rodjer – 
1981-yilda «bosh miya yarimsharlarining funksional 
mutaxassisliklariga aloqadorlik kashfiyoti» uchun yarim Nobel mukofoti olgan.
Bosh miyaning chap yarim shari tananing oʻng qismini boshqaradi. Unda 
mantiqiy fikrlash mexanizmlari rivojlangan. 
Bosh miyaning oʻng yarimshari tananing chap qismini boshqaradi. Unda 
obrazli fikrlash mexanizmi rivojlangan boʻlib, nostandart fikrlarni vujudga keltiradi. 

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 6 - SON 
26 
Taʻlim davomida inson miyasida qanday oʻzgarishlar roʻy beradi? 
Neyrobiolog va bioximik Erek Kandel (2006 yilgi Nobel mukofoti sohibi) 
isbotlashicha taʻlim jarayonida inson miyasining maʻlumotlar ―oʻtkazgichi‖ (neyron 
tolasi) oʻzgaradi. Hattoki eng kichik maʻlumot ham neyron tuzilishida oʻzgarishlarga 
olib keladi [5].
Neyron tolalari oʻziga xos harakat kanallarini ochadi. Bu kanallar «soʻqmoq 
yoʻllar» ga oʻxshab ketadi. Dunyoda aynan shu «soʻqmoq yoʻllari» bir xil boʻlgan 
ikkita odam mavjud emas. Har bir odam miyasining turli qismlari turlicha rivojlangan 
boʻladi. Butun hayot davomida nima qilmaylik, nimani oʻrganmaylik u miyamizdagi 
neyron tolalarining shakliga va koʻrinishiga taʻsir koʻrsatadi. Boshqacha aytganda 
uning «soʻqmoqlari» ni oʻzgartiradi [4]. 
Keyingi ma‘lumotlar oldin ochilgan kanaldan harakatlanadilar va vaqt oʻtishi 
bilan bu kanal ustunlikka ega boʻlib, asosiy yoʻlga aylanadi. Demak, barcha oʻxshash 
ma‘lumotlar ana shu «asosiy yoʻlda» (miyadagi izda) ya‘ni xotirada saqlanadi. Bu 
ma‘lumotlarni idrok qilishdir. Yangi ma‘lumotlarni miyadagilari bilan solishtirish
(«solishtirib oʻrgatish») shu tariqa roʻy beradi. Agar shunday asosiy yoʻl boʻlmay, har 
bir ma‘lumot uchun alohida yoʻl ochilganda edi miya yoʻllarga toʻlib ketgan boʻlardi.
«Solishtirib oʻrgatish» ta‘lim tizimida eng samarali usul hisoblanadi. Bu
xususiyat faqat insongagina xos boʻlib uning kompyuterdan ustunligini ta‘minlovchi 
asosiy omillar. Aynan shu usuldan foydalanish uchun turli «modellar» oʻylab 
topiladi. Masalan fizikada bunday model sifatida - «moddiy nuqta», «absolyut qattiq 
jism», «ideal gaz», «nuqtaviy zaryad» tushunchalarini keltirish mumkin.
Al-Beruniy o‗z asarlarida tabiat qonunlarining universalligi haqidagi fikrlarni 
bildirgan. G. Galiley esa Oyda tog‘larning soyasini ko‗rib soya hosil bo‗lish 
qonunlari Geliosentrik sistema uchun o‗rinli ekanligini tajribada aniqlangan. 
Geliosentrik sistemada planetalarning harakatini bilgan E. Rezerford tajriba 
natijasini tahlil qilib atomning «planetalar modelini» taklif qildi.
Elktrodinamikada zaryadlangan zarralarning ta‘sirlashuvi foronlar vositasida 
amalga 
oshirilishini 
ko‗rsatuvchi 
Feynman 
diagrammasiga 
asoslanib 
(kvantelektrodinamikasi) kvarklar orasidagi kuchli ta‘sirlashuv ham shunga o‗xshash 
glyuonlar (G) (inglizcha -kley) vositasida ro‗y beradi (kvant xromodinamikasi) degan 
xulosaga kelingan. 
Fizikada bunday unifikatsiyalash (bir xillashtirishga) ko‗plab misollar 
keltirish mumkin.
«Solishtirib oʻrganish» bosh miyani faollashtirishning yaxshi usuli boʻlib 
«tasavvurni» va «ijodiy fikrlash» koʻnikmalarini rivojlantiradi. «Tasavvur» qilish 
uchun miyaga ma‘lumotlarni «idrok» beradi. 
Idrok