Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 6 - SON 
82 
tahlil jarayonida o‗quvchiga o‗z xalqining milliy madaniyati dunyosiga yo‗l ochib 
beradi 
Shu bilan birga, ba‘zi bir bog‗liq muammolarga, masalan, xalq og‗zak ijodini 
idrok etish muammosiga, adabiy ta‘lim jarayonida fikrlashning (obrazli va mantiqiy) 
psixologik va pedagogik yondashuvlarni aniqlash kerak. Xalq og‗zaki ijodi 
asarlarining estetik boyligi va idrokning yoshga bog‗liq cheklashlari o‗rtasidagi 
qarama-qarshiliklarni faqat o‗quvchini madaniy kontekstda shaxs sifatida 
shakllantiradigan bilim va ko‗nikmalarni to‗plash va rivojlantirish jarayonida bartaraf 
etish mumkin. Adabiy ta‘limning samaradorligini oshirish, adabiyotni madaniy 
yondashuv asosida o‗rganish zarurati bilan bog‗liq. 10-11sinflar adabiyoti jarayonida 
epik folklor janrlarini o‗rganish tizimini, shuningdek, adabiyotni o‗zlashtirish 
jarayonida o‗zbek xalq og‗zaki ijodini milliy madaniyatning ajralmas qismi sifatida 
idrok etish uchun zarur bo‗lgan turli xil o‗qish qobiliyatlari va ko‗nikmalarini 
rivojlantirishga yordam beradigan uslubni ishlab chiqishdir. 
Xalqning ma‘naviy boyligi, birinchi navbatda asrlar davomida avloddan-
avlodga o‗tib kelayotgan o‗zbek xalq og‗zaki ijodi asarlari – qo‗shiq, maqol, 
topishmoq, afsona, rivoyat, latifa, ertak, naql va dostonlarda o‗z aksini topgan. 
Chunki ularda xalqning pedagogik g‗oyalari, dunyoqarashi, ruhiy kechinmalari, 
ma‘naviy-axloqiy ideallari o‗ziga xos yo‗sinda aniq, ibratli va qiziqarli tasvirlargan, 
hikoya qilingan voqea-hodisalarda o‗rnak bo‗ladigan o‗gitlar berilgan, xalqning 
hayotiy tajribasi, milliy an‘analari, urf-odatlari va falsafasi bayon etilgan. Xalq 
ogzaki ijodi asarlari badiiy jihatdan yuksak takomilga ega ekanligi, tinglovchilarning, 
ayniqsa, yosh bolalarning oson tushunishiga, idrok etishiga qulayligi tufayli xalq 
pedagogikasining eng muhim, ko‗p qamrovli va tarbiyaviy ta‘siri g‗oyat kuchli 
tarmog‗i hisoblanadi. Chunonchi, maqollar xalqning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va 
madaniy tajribalari, hayotiy kuzatishlari asosida vujudga kelgan fikrlarni lo‗nda, aniq 
va obrazli ifodalovchi bir vosita bo‗lsa, naqllar hayotiy tajribalari, nasihatomuz 
fikrlari, donishmandligi, axloq qoidalari va falsafasini sodda syujet, ibratli mazmunda 
ifodalovchi hikoyalardir. Ertaklar esa falsafa, axloq, din, badiiy to‗qima va hayolotga 
asoslangan xalq donishmandligining mahsulidir. Shu bois ertakdagi to‗qima voqea-
hodisalar silsilasida xalqning ma‘naviy qadriyatlari, urf-odatlari, axloq-odobning 
o‗ziga xos milliy xususiyatlari namoyon bo‗ladi. Rivoyatlar ham asosan ijtimoiy-
maishiy voqealarni, tarixiy shaxs va hodisalarni uydirmalar vositasida bayon etuvchi 
kichik hajmli hikoyalar bo‗lib, ularda lutf va nazokat, aql va idrok, ishq va vafo, 
adolat va sahovat, vatanparvarlik va mehnatsevarlik madh etiladi, zulm va zorlik, 
xaqizlik va bosqinchilik qoralanadi. 
Ayniqsa, xalq ogzaki ijodining yirik namunasi hisoblangan dostonlarda 
umuminsoniy qadriyatlar mujassamlashgan bo‗lib, ularda xalqning turmush tarzi, 
axloq-odobi, urf-odatlari, marosimlari, an‘analari, orzu-umidlari, erk va ozodlik 

---