Тошкент давлат иқтисодиёт университети

Би
ржа
 с
авд
осид
а р
и
ск
 
Диверсификациялаш 
имконияти бўйича 
Муаммони ҳал қилиш 
босқичига қараб 
Вужудга келиш 
табиати бўйича
Миқёси бўйича
Хеджланадиган 
Хеджланмайдиган
Вужудга келиш соҳаси 
бўйича
Муддати бўйича
Йўл қўйиш 
мумкинлиги даражаси 
бўйича
Специфик 
Систематик 
Қарор қабул қилиш 
соҳасида 
Қарорни амалга 
ошириш соҳасида 
Хўжалик
Биржачи фаолияти
билан боғлиқ 
Ностандарт 
қатнашчилар билан 
битимларда вужудга 
келадиган юридик 
муаммолар туфайли 
Ахборот етишмаслиги 
билан боғлиқ
Глобал 
Локал 
Ички 
Ташқи 
Доимий 
Қисқа муддатли 
Оддий 
Спекулятив 
Катастрофик 
Йўл қўйиш мумкин 
бўлган 
2-расм 

---

135 
Иқтисодий риск бу – биржачининг рақобатбардош позицияси фоиз 
ставкаларидаги ўзгаришларга учрайдиган ёки ташқи омиллар билан бир хил 
узоқ муддатли риск. 
Бу риск муаммоларининг барча ечимларини топиш биржа савдоси 
қатнашчилари учун қайси риск даражасига йўл қўйиш мумкинлиги ва биржа 
битимида қатнашчилар учрамаслиги лозим бўлган йўқотишлар вужудга 
келиши мумкин бўлган рискларни нима қилиш кераклиги билан белгиланади. 
Ҳар битта биржачи риск омилига ўз муносабатига эга: 
 
Рискни ёқтирмайди; 
 
Унга нейтра муносабатда бўлади; 
 
Рискни афзал кўради. 
Бундай тақсимлашнинг мезони бўлиб биржачининг риск учун мукофотга 
эҳтиёжи намоён бўлади. 
Рискни ёқтирмайдиган биржачилар доимо ноаниқлик учун бирон-бир 
мукофот талаб қилади. Рискка нейтрал муносабатда бўлганлар мукофотга 
бефарқ бўлади. Рискни афзал кўрувчилар эса ўткир ҳиссиётларни бошидан 
кечириш учун йўқотишларга учрашга ҳам тайёр бўлади. Риск омилини ҳисобга 
олиш биржачининг белгиланган чайқов фойдаси олишига асосланади. Биржа 
ўйинида бой тажрибага эга профессионаллар ҳар бир омилини олдиндан 
аниқлайди ва қуйидаги формула бўйича риск учун мукофот олиш имконияти 
катта бўлган тақдирдагина риск билан ўнайди: 
b
c
i
i
k


, бу ерда k- 
инвестицияланган рублдан трейдер талаб қиладиган даромад улуши; 
c
i
- 
даромаднинг рискдан озод улуши; 
b
i
- риск учун мукофот. 
Ҳар бир профессионал биржачининг ўз қарор қабул қилиш усуллари бор 
бўлиб, уларнинг асосида у қайси риск даражаси маъқул келиши ва уни қандай 
ифодалаш мумкинлигини аниқлайди. Хорижий иқтисодиётда бу турдаги 
ҳаракатлар рискни бошқариш тизими деб аталади. 
Хорижий биржа бозорларида рискни бошқариш тизими қуйидагиларга 
асосланади: 

индивидуал ва оммавий психология;