Тошкент давлат иқтисодиёт университети И. Саифназаров, А. Мухтаров, Т. Султонов, Д. Эрназаров Илмий тадқиқот методологияси

Бирор бир фан тармоғида қўлланиладиган усуллар
Бирор фанга кирувчи тармоқда қўлланиладиган усуллар тизими
Фан тармоқлариаро тадқиқот методлари	Бир неча фанларнинг тармоқларида (биофизика, биохимия ва ҳ.к.) қўлланиладиган методлар

5.3.3-Чизма

Ҳозирги замон методологияси



Эвристик- (юнон.топаман, кашф этаман) - кашф этиш маҳорати. Эвристик тафаккур тарзи қўлланилади.


Абдукция - фикр юритиш орқали эмпирик далиллардан уларни тушунтирувчи гипотезага юксалишни назарда тутади.


“Case studies” – атамаси прецедентнинг, яъни кузатиш остида бўлган ва тушунтиришнинг мавжуд қонунлари доирасига сиғмайдиган индивидуаллаштирилган объектнинг мавжудлигини акс эттиради.


Куматоид - сўзлаётган объектни англатади ва объектларнинг тизимли хусусиятини акс эттиради. У вужудга келиши, ҳосил бўлиши, шунингдек йўқолиши, парчаланиши мумкин.

Методологик тамойиллар янгини билишга аниқ йўл кўрсатиб бера олмайди. Бу нуқтаи назардан улар анча мавҳумдир. Аммо эвристик тамойиллардан фарқли ўлароқ, методологик тамойилларни аниқ изчил шаклда таърифлаб бериш мумкин. Билиш мазкур ёндашувларни тамойиллар тарзида таърифлангунга қадар ҳам қадим-қадимлардан қўлланилиб келинган, аммо уларни рефлексия қилиш, муайянлаштириш, уларнинг амал қилиш соҳаларини муфассал таҳлил қилш асосан ХХ аср методологиясида амалга оширилди.

Умуан методология муайян бир, ҳатто, “Энг муҳим метод” га ҳам боғлиқ бўлмайди. “Олим ҳеч қачон фақат битта таълимотга таяниб қолмаслиги, ҳеч қачон ўз тафаккур методларини фақат битта фалсафа билан чеклаб қўймаслиги керак”.
Методология алоҳида методларнинг оддий йиғиндиси, уларнинг “механик бирлиги” ҳам эмас. Методология - турли даражадаги усул ва тамойилларнинг фаолият соҳалари, йўналишлари, эвристик имкониятлар, мазмунлар, тузилмалар ва ҳоказоларнинг мураккаб, яхлит ҳамда мувофиқлаштирилган тизими.
Илмий билишда турли даражаларда, фаолият соҳаларида ва йўналишларда турли туман методларнинг мураккаб, динамик ва мувофиқлаштирилган тизими фаолият кўрсатади. Мазкур методлар ҳар доим тадқиқотнинг муайян шартлари ва предметидан келиб чиқиб амалга оширилади.