Toshkent davlat iqtisodiyot

Logistika tizimida mahsulotlar taqsimotining asosiy kanallari va vositachilari

Qoida bo‘yicha taqsimlash vazifasiga: mahsulotlarni to‘plash va tarqatish; tovarlarni joylashtirish, saralash va jamlash; mahsulotga egalik qilishning sotib oluvchidan sotuvchiga o‘tishi; ombordagi tovarlarni saqlash va himoyalash; sotuvchi va sotib oluvchilar o‘rtasida muzokaralar olib borish va shartnomalarni imzolash; tovarlarga egalik qilish huquqining sotuvchidan sotib oluvchiga o‘tishi kiradi.

Taqsimlash jarayoni vazifalari quyidagilarga bo‘linadi:

1. 
   tijorat, ya’ni mulkka egalik qilish huquqi boshqa bir shaxs nomiga o‘tkazish amalga oshirilayotgan xarid va sotuv jarayonlarida yordam beruvchi vazifalar.
   
2. 
   fizik, ya’ni tovarlarni tashish va ularning butunligini ta’minlash vazifalari. Taqsimlashning quyidagi turlari mavjud:
   

   1. Selektiv taqsimlash

Bunda, ulgurji savdo qiluvchi ishtirokisiz-10 ta shartnoma
I I I I

CH CH CH CH CH CH CH CH


Bu ko‘rinishda ulgurji savdo Bu yerda: I-ishlab chiqaruvchi; qiluvchi - 10 ta shartnoma U-ulgurji savdo;
bajarilgan CH-chakana savdo,
bu ulgurji savdo qiluvchi ta’sirida 6 ta shartnoma
bajarilgan (ya’ni shartnoma soni 40 % ga kamaygan).

2. Intensiv taqsimlash

Tovar ishlab chiqaruvchi


Tovar ishlab chiqaruvchi

U


CH CH CH CH CH

Chakana savdo

CH
Ulgurji savdo qiluvchi Ulgurji savdo qiluvchi
ishtirokisiz 24 shartnoma ta’sirida 6 shartnoma (shartnomalar soni 50 %ga
kamaydi)


Turli darajadagi taqsimlash kanallariga misollar:
- yuklarni jo‘natish, rasmiylashtirish va to‘plash uchun zarur vaqt-sutka.
Turli kommunikatsiya vositalaridan, buyurtmalarni tayyorlash texnikalaridan, har xil transport modellaridan foydalanish natijasida buyurtmalarni tayyorlash uchun ketgan vaqt ko‘rsatkichlarining xilma - xilligiga olib keldi.
Buyurtmalarning bajarilish vaqtlari o‘rtasidagi farq resurslarga bo‘lgan talab va jamg‘armalarning ishonchliligiga bevosita o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Uzoq muddat davomida buyurtmalarning bajarilishi ko‘pchilik mintaqaviy omborlardagi mahsulot zahirasining o‘sishiga olib keladi. Ikkinchi tomondan, juda qisqa muddatda tayyorlangan buyurtmalarda xatolik vujudga kelishi mumkin. Natijada resurslar kerakli miqdorda, zaruriy sifatda yoki o‘z vaqtida olib borilmaydi.
Buyurtmani amalga oshirishga sarflangan vaqt tarqatish, marketing, kreditlash, amalga oshirish xizmatlari singari vazifalarni bajaruvchi mahsulot ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o‘rtasidagi bog‘lovchi bo‘g‘in hisoblanadi. U taqsimlash kanallarining rivojlanish holatiga bog‘liqdir. Aksariyat sanoat firmalari qisman shunday taqsimlashni nazorat qiladi, shuningdek, fizik taqsimlash tizimida ham ularning chegaralangan darajadagi ta’sirlari bor.
Taqsimlash kanallarining vazifa va tuzilmalari o‘zgarishi logistika texnologiyalarini qayta tashkil qilgan, firma mahsulotlari va xizmatlar sifatini oshirishga ham bog‘liqdir. Logistika samaradorlikni oshirish va texnologiyalarni takomillashtirishga intilish, taqsimlash doirasidagi kapital hajmida sarmoya

o‘sishiga olib keladi, shuningdek, obyektlarni lokallashtirish va tuzilmasini o‘zgartirishga imkoniyat tug‘diradi.
Mazkur doira vertikal integratsiya yo‘nalishlarini ham qayd etish ahamiyatlidir, buning natijasida mahsulot ishlab chiqaruvchi va sotib oluvchi o‘rtasidagi chegaralarni aniqlash qiyin bo‘lmoqda.
Taqsimot kanallarining tuzilmalari (vertikal vositachilar soni), ularning miqyosi va barqarorligi bosqichlari miqdoriga bog‘liqdir. Ularni tejashga erishish uchun mahsulotlarni olishdagi zaruriy bosqichlarning eng qulay sonini aniqlash katta ahamiyatga ega.
Shartnomalar sonini kamaytirish iqtisodiy tejamga erishishning bir yo‘nalishi hisoblanadi. Taqsimlashning ikki turi: selektiv va intensiv bo‘ladi. Selektiv taqsimlashda uncha katta bo‘lmagan savdo qilish joylari mavjud, intensiv taqsimlashda esa ularning soni ko‘proqdir. Savdo shartnomalari sonini kamaytirish hisobiga iqtisodiy tejamga erishish yo‘llari 6-chizmada soddalashtirilgan tarzda ko‘rsatilgan.
Mahsulot ishlab chiqaruvchilar va xaridorlarning talabini qondiradigan barcha vazifalar bajarilgandagina taqsimlash kanalining barqarorligiga erishish mumkin.
Logistika tizimlarida mahsulotni taqsimlash kanallarini ko‘rib chiqish mumkin.

1. 
   Mustaqil ulgurji savdo qiluvchi vositachilar o‘z hisoblaridan tovarlar sotib oladilar, shu bilan tovarlarning ma’naviy eskirish, buzilish, kon’yunktura natijasidagi tavakkalni o‘z zimmalariga oladilar. Ular tovarlarni saqlaydilar va shu bilan mol yetkazib beruvchilar va iste’molchilarning zahiralarini kamaytiradilar, shuningdek, jo‘natish, reklama, maslahatlar berish kabi xizmatlarni amalga oshiradilar.
   
2. 
   Mol sotadigan tashkilotlar ikki turda: ulgurji savdo bazalari va ulgurji savdo idoralari. Ulgurji savdo bazalari faoliyati ulgurji savdo firmalarining vazifalariga juda o‘xshashdir, ular faqat o‘z sanoat firmalari sotadigan mahsulotlarining bo‘lishi bilan bir - biridan farqlanadi.
   

Istе'-molchi

Mayda savdo qiluvchi savdogarlar

Chakana savdo qiluvchi savdogarlar

Ulgurji savdo qiluvchi savdogarlar

Ishlab chiqaruvchi

Ishlab chiqaruvchi

Chakana savdo qiluvchi savdogar		Istе'molchi

Ishlab chiqaruvchi		Ulgurji savdo qiluvchi savdogarlar		Chakana savdo qiluvchi savdogarlar		Istе'molchi

Nolinchi darajadagi kanal Birinchi darajadagi kanal Ikkinchi darajadagi kanal Uchinchi darajadagi kanal