Toshkent davlat iqtisodiyot

II BOB. SANOAT XARIDLARI VA XARIDORNING XULQ-ATVORI 

2.1. 

Sanoat xaridlarini amalga oshirish 

Sanoat  korxonalarining  xarid  jarayonlari  uning  samarali  faoliyat  yuritishi, 

barqarorligi  va  raqobatbardoshligiga  ta’sir  ko‘rsatuvchi  jarayon  xisoblanadi.  Iqtisodiy 

sharoitlarning o‘zgarishi sanoat bozorida xaridlar strategiyasi va xaridorlar xulq-atvori 

harakteriga  jiddiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Mijozlar  o‘z  ehtiyojlarini  to‘laroq  qondirishga 

intiladi  va  ko‘pincha  kam  sonli  ta’minotchilar  bilan  ishlaydi,  ularga  sifat  va  yetkazib 

berish  borasida  yuqori  talablar  qo‘yadi,  shuningdek,  buyurtmachilar  sotuvchilarning 

ularga raqobatbardosh narxlar taklif etishini kutadi. Ta’minotchilar bilan munosabatlar 

tabiati  strategik  tahlil  predmetiga  aylanadi  va  xaridlar  alohida  bitim  natijasi  bo‘lishi 

yoki  xaridor  va  sotuvchi  o‘rtasida  uzoq  muddatli  munosabatlar  natijasi  bo‘lishi  yoki 

rasmiy  strategik  ittifoq  –  masalan,  hamkorlik  natijasi  bo‘lishi  lozimligini  hal  etishni 

talab qiladi. Ishlab chiqarishni moddiy resurslar bilan «aniq muddatida» ta’minlash va 

buyurtmalar  bilan  tezlashtirilgan  tarzda  ishlash  kabi  takomillashgan  tizimlarni  joriy 

qilish sharoitlarida xaridlarni yagona manbadan amalga oshirish amaliyoti tobora keng 

tarqalmoqda. 

Bunday  iqtisodiy  vaziyatda  asosiy  harakatlantiruvchi  kuchlar  –  transmilliy 

kompaniyalar  tomonidan  raqobat,  harajatlarni  pasaytirish  zarurati,  sifat  haqida  keng 

ma’noda  qayg‘urish  (boshqaruv  jarayoni  nuqtai-nazaridan)  va  sanoat  mijozlariga 

ularning o‘z mijozlari qo‘yadigan talablardir. 

Sanoat  xaridlarlari  –  sanoat  marketingining  teskari  tomonidir.  Marketologlar 

mijozlarni  izlagani  kabi,  xaridorlar  ham  sotuvchilarni  izlaydi.  Xaridlar  bo‘limi  – 

tashkilotni  uning  atrof-  muhit  bilan  bog‘laydigan  muhim  bo‘g‘inlardan  biridir. 

Korxona  va    tashkilotlar  xaridlarni  yuritish  strategiyasini  ishlab  chiqishi  va  ushbu 

strategiyani  hayotga  tatbiq  etadigan  va  xarid  funksiyasini  bajaradigan  strukturani 

yaratishlari lozim. 

Xarid 

jarayonining 

vazifasi 

odatda 

«zarur 

tovarlarni 

kerakli 

miqdorda 

kerakli 

narxda 

kerakli 

vaqtda 

va 

kerakli 

joyga 

yetkazib 

berish sharti bilan xarid qilish» sifatida ta’riflanadi. 

---

 

31 

 

Sanoat korxonalarida xaridlar bo‘limini  ishini tashkil etish bo‘yicha 2.1-rasmda 

keltirilgan tashkiliy tuzilma taklif etiladi.