Ishlab chiqaruvchi distribyutorlar xizmatidan foydalanadimi yoki mijozlarga
mustaqil, to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqadimi – u ma’lum darajada mahsulotni jismoniy
distributsiya qilish va ehtiyot qismlarni yakuniy xaridorga yetkazib berish uchun
javobgar bo‘ladi. Ishonchli distributsiya sxemalarisiz tovar taklifi to‘liq hisoblanishi
mumkin emas. Mijozlarga xizmat ko‘rsatish ko‘pincha aynan jismoniy distributsiya
Jismoniy distributsiya marketing strategiyasining bir qismi bo‘lishi lozim. Mijoz
uchun asosiy omil mahsulotning ochiqligi hisoblanishi shartida ishlab chiqaruvchi
buyurtma kelib tushganidan so‘ng belgilangan davr davomida bajariladigan barcha
buyurtmalar foizi (masalan, buyurtmalarning 95 % 24 soat ichida bajariladi) yoki
buyurtma kelib tushishi va mijozning tovarni olishi o‘rtasidagi vaqt uzunligi kabi aniq
136
Marketing kompleksining bir qismi sifatida logistika funksiyalarini samarali
boshqarishga ko‘plab sanoat korxonalarida putur yetkazilgan. Sanoat bozorining
ko‘plab qatnashchilari logistikani ishlab chiqarish jarayonining tarkibiy qismi sifatida
ko‘rib chiqqanlar. Natijada mijozlarga xizmat ko‘rsatishga asosiy e’tibor qaratish
o‘rniga logistika funksiyalarini xarajatlar turi sifatida, xarajatlarni pasaytirish va
ularning darajasi ustidan nazoratni esa – samaradorlilikning asosiy ko‘rsatkichi sifatida
ko‘rib chiqish tendensiyasi namoyon bo‘ldi. Ko‘pincha mijozlarga xizmat ko‘rsatish
sifatini maksimal darajada yaxshilash maqsadi va distributsiya xarajatlarini
minimallashtirish maqsadi bir-biriga yaqqol zid keladi. Bu esa ishlab chiqarish va
marketing bo‘limlari orasida ularning distributsiya funksiyasiga qarashlari borasida
haqiqiy nizo mavjud bo‘lishi mumkinligini anglatadi.
Bu nizoni hal qilishda tizimli yondashuvni rivojlantirish va distributsiya umumiy
xarajatlari konsepsiyasi ishlab chiqish muhim qadam bo‘ldi. Distributsiya umumiy
xarajatlari konsepsiyasi shuni ko‘rsatadiki, distributsiya umumiy xarajatlari butun
xarajatlar kompleksining bir nechta tarkibiy qismlari murakkab o‘zaro aloqasi bilan
belgilanadi va har bir alohida tarkibiy qismning ta’sirini minimal qilishga intilish
umumiy xarajatlar ortishiga olib kelishi mumkin. Xarajatlar kompleksining tarkibiy
qismlari sifatida tovar zaxiralariga investitsiyalar, transport vositasida tashish,
omborlarga joylashtirish, o‘rab-qadoqlash, buyurtmalar bilan ishlash xarajatlari,
mahsulot eskirishi va buzilishi bilan bog‘liq xarajatlar, shuningdek, mijozlarning
yo‘qotilishi bilan bog‘liq xarajatlar ko‘rib chiqilishi mumkin. yana bir tarkibiy qism –
foydalanilmagan imkoniyatlar xarajatlari bo‘lib, mijozlarga yomon xizmat ko‘rsatilishi
natijasida sotuv hajmidagi yo‘qotishlarni aks ettiradi. Xarajatlar kompleksi har bir
tarkibiy qismini mutlaq minimumga yaqinlashtirish boshqa xarajatlar elementlarining
ortishiga olib kelishi ehtimoli bor.
Ayrim sanoat korxonalarida distributsiya xarajatlariga bu yangicha yondashuvni
qabul qilish distributsiya tizimi uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga oladigan yangi
boshqaruv shaxsi paydo bo‘lishiga olib keldi. Maqomi bo‘yicha bu lavozim marketing
bo‘limi yoki ishlab chiqarish bo‘limi rahbari lavozimi bilan taqqoslanishi mumkin.
Ushbu lavozim «mijozlarga xizmat ko‘rsatish bo‘limi boshlig‘i» yoki «jismoniy
137
distributsiya masalalari bo‘yicha vitse-prezident» deb atalishi mumkin. Boshqa
korxonalar distributsiya bo‘yicha maxsus qo‘mitalarni tashkil qilish yo‘lidan borib, bu
qo‘mita tarkibiga marketing, ishlab chiqarish va moliya bo‘limi va ehtimol,
distributsiya
siyosatini
ishlab
chiqadigan
va
logistika
funksiyalarini
muvofiqlashtiradigan xarid departamenti vakillari kiradi.
Mashhur konsalting kompaniyasi umumiy xarajatlar konsepsiyasi va uning
marketing kompleksiga integratsiyasiga mos keladigan mijozlarga xizmat ko‘rsatini
boshqarishga olti bosqichli yondashuvni ishlab chiqdi. Bu bosqichlarni sanab o‘tamiz.
1)Buyurtmalar bilan ishlash vaqti, buyurtmalarni tayyorlash vaqti, yetkazib berish
vaqti, tovar zaxiralarining ishonchlilik darajasi, buyurtma hajmidagi cheklovlar, bir
nechta manbadan yig‘ish, shuningdek, bu ko‘rsatkichlar barqarorligi kabi mijozlarga
xizmat ko‘rsatish standartlarini belgilash.
2) Mijozlarga xizmat ko‘rsatish qarashlarini belgilash.
3) Distributsiyani mijozlar ehtiyojlari va kutayotgan natijalariga javob beradigan
tovar taklifi tarkibiy qismi sifatida kiritgan holda xizmatlar paketini ishlab chiqish.
4) Xizmatlar sotish dasturini ishlab chiqish.
5) Xizmatlar paketi borasida bozor tadqiqotlari o‘tkazish, mijozlar reaksiyasini
o‘rganish.
6) Mavjud tizim samaradorligini baholash va zarur tuzatishlar kiritishga imkon
beradigan nazorat va unumdorlik standartlarini ishlab chiqish.
Logistikani uzoq muddatli strategiya sifatida ko‘rib chiqish zarur. Sotuvchi bilan
uzoq muddatli mustahkam munosabatlarni rivojlantirish manfaatlarida mijoz
ta’minotchiga ikkala tomon foydasiga xizmat qiladigan tejamkorlikka erishishga
yordam berish uchun xizmatlarga qo‘yadigan o‘z talablariga o‘zgartirish kiritishga
rozi bo‘lishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
