Toshkent davlat iqtisodiyot

Idrok qilishning kanallari tarkibi va bajarishi lozim bo‘lgan asosiy 

vazifalari 

Idrok 

qilish 

kanali 

Kanal tarkibi 

Kanalning ahamiyati 

Xizmat ko‘rsatish jarayonida 

kanaldan foydalanishga misollar 

Vizual 

(ko‘rish) 

Iste’molchilarning 

rang, o‘lcham, 

hajm, kontrast, 

yorqinlik va shaklni 

idrok qilishi 

Deyarli hal qiluvchi 

ahamiyat, chunki xizmat 

sifatini uni xarid 

qilmasdanturib baholash 

qiyin 

o‘z firmasining unikal 

imidji, taniqlilik va 

raqobatchilar ajralib 

turishi uchun makon 

yaratishga harakat  

Axborot materiallarining tashqi 

ko‘rinishi, ofis intereri, 

idora texnikasi, devorlar va pardalar 

rangi, 

gulqog‘ozlar, oynalar hajmi, personal 

kiyimi va tashqi ko‘rinishi, 

bino dizayni,rangning iste’molchilarga 

ta’sir etishi 

---

 

245 

 

Eshitish 

Iste’molchilar ovoz, 

musiqa yoki nutq 

balandligi, tembri 

va sifatini idrok 

qilishi 

E’tibor jalb qiladi, 

kayfiyat shakllantiradi va 

xabardor qiladi  

Ovoz, musiqa yoki inson tovushi 

ko‘pincha firma yoki savdo markasi 

umumiy imidjining bir qismi bo‘lishi 

mumkin. Ohista musiqa ostida 

iste’molchilar kafe va restoranda 

uzoqroq o‘tiradi va ko‘proq pul 

sarflaydi 

Hid bilish  Iste’molchilarning 

hid va yangilikni 

idrok qilish 

E’tibor jalb qiladi, 

kayfiyat shakllantiradi 

Hid, xuddi rang kabi, firma yoki 

marka umumiy imidjining elementi 

bo‘lishi mumkin. Kazinoda yoqimli 

hid taralib turganda o‘yin 

avtomatlaridan foydalanish 45 foizga 

ortadi 

His qilish  Iste’molchilarning 

yumshoqik, 

qattiqlik, silliqlik, 

g‘adir-budurlik, 

haroratni idrok 

qilishi 

E’tibor jalb qiladi, 

kayfiyat shakllantiradi 

Binolarda konditsionerdan 

foydalanish. Samolet, kinoteatr, ofiya 

va restoranlanda o‘rindiqlar qulayligi 

va sifati 

 

Moddiy  muhitning  turli  elementlarini  tanlash  va  ulardan  foydalanishda 

boshlang‘ich  vazifa  shundan  iboratki,  xizmat  xaridori  uchun  maksimal  darajada 

qulaylik va shikamlik yaratish zarur. 

Moddiy  muhitning  xizmatlar  xaridorlari  xulq-atvoriga  va  qoniqqanligiga 

ta’sirini  o‘rganishga  bag‘ishlangan  tadqiqotlar  o‘tgan  asrning  50-yillaridan  boshlab 

o‘tkazila  boshladi.  Moddiy  muhitning  har  bir  elementi  xaridorlar  xulq-atvoriga  ta’sir 

etuvchi muhim rag‘batlantiruvchi vosita bo‘lishi mumkin. Masalan, sokin instrumental 

musiqa  shunga  xizmat  qiladiki,  xaridorlar  magazinda  o‘rtacha  17  foiz  ko‘proq  vaqt 

o‘tkazadi va sho‘x ohangdagi musiqa yangragan paytdagidan ko‘ra 35 foiz ko‘proq pul 

sarflaydi.  Restoranda  ohista  musiqa  yangraganda  bu  har  bir  stoldan  tez  ohangdagi 

musiqa  yangragan  payt  bilan  taqqoslaganda  7  dollar  ko‘proq  olishga  imkon  bergan. 

Agar vino do‘konida klassik musiqa berilayotgan bo‘lsa, o‘rtacha xarid qiymati estrada 

ohangi yangragan paytdagidan ko‘ra 3,4 baravar ko‘p bo‘lgan. 

Shuningdek,  baland  ovoz  sportcha  kiyinish  uslubini  afzal  ko‘radigan  yoshlar 

uchun  ma’qul  keladigan  arzonroq  narxlar  bilan  bog‘liq  ravishda  tasavvur  qilinadi, 

ohista  musiqa  esa  o‘rta  yoshdagi  mijozlar  (ayniqsa  ayollar)  uchun  nufuzli  va 

qimmatbaho magazin haqidagi tasavvur bilan uyg‘unlashadi. 

---

 

246 

 

Chakana  savdo  jarayonida  musiqiy  jo‘rlikning  roli  shunchalik  yuqori  deb  tan 

olinganki,  magazinlarni  ovozli  qilish  bo‘yicha  maxsus  dasturlar  ishlab  chiqila 

boshlagan.  

Moddiy muhit yaratishda quyidagi muhim savollarga javob berish zarur: 

➢ firmaning maqsadli bozori yoki bozorlari nimani ifodalaydi; 

➢ firmaning maqsadli bozoriga moddiy muhitdan nimalar kerak; 

➢ moddiy  muhitning  qaysi  elementlari  firmaning  maqsadli  bozoriga  zarur 

bo‘lgan narsalarni berishi mumkin; 

➢ moddiy  muhitning  bu  elementlari  firma  personalining  xulq-atvoriga  qanday 

ta’sir etadi; 

➢ firmaning  moddiy  muhiti  raqobatchilar  moddiy  muhitidan  nimasi  bilan  farq 

qiladi? 

14.4-jadvalda  raqobatchilardan  farq  qiladigan  moddiy  muhit  elementlarini 

shakllantirish bo‘yicha tahliliy ishlar o‘tkazish formati ifodalangan.