Toshkent davlat iqtisodiyot untversiteti m. S. Qosimova, M. A. Yusupov

1 Алимов P., Жалолов Ж. ва бошқалар. Маркетингни бошқариш. Дарслик. —Т.:
«Адолат», 2000.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo’lib, xaridor tomonidan tovarlaming u yoki bu turini tanlash jarayonini 
tahlil qilish bozor segmentining ko’pligini ajratishga imkon beradi.
Bozomi segmentlaiga bo’lishni o’tkazish xaridorlaming tovaiga talablari va 
xaridorlar tavsiflari to’g’risidagi eng muvofiq bilimlami talab qiladi (6-chizma).
Makrosegmentlash bozorlami xududlar, mamlakatlar bo’yicha ulaming 
sanoatlashuviga qarab bo’lishni ko’zda tutadi.
Mikrosegmentlash esa bir mamlakat iste’molchilarini yanada batafsilroq 
mezonlar bo’yicha guruhlarga bo’ladi.
Ichqarida segmentlashda segmentlash jarayoni keng iste’molchi guruhlari 
bilan boshlanib, keyin tovar yoki xizmatlami oxirgi iste’molchilari 
klassifikatsiyasiga bog’liqligiga qarab bosqichma-bosqich chuqurlashadi.
6 -c h izm a . B o zo r se g m e n ta tsiy a si tu r la r i1
Chuqurda segmentlash tor iste’molchi guruhlari (segmentlari) bilan 
boshlanib, keyin tovami ishlatish va qo’llanish sohasidan bog’liqligiga qarab
1 Манба: Багиев Г.Л. и др.С-Пб.Питер, 2005.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kengaytirishni nazarda tutadi.
Avvaldan segmentlash maksimal bozor segmentini o ’rganishga 
mo’ljallangan marketing tadqiqotining boshlang’ich bosqichidir.
Yakuniy segmentlash — bozor muhiti sharoitlari va firmaning o’z 
imkoniyatlarini tartibga solib o ’tkazishdagi bozor tahlilini yakunlovchi 
bosqichidir. U iste’molchilar talabiga va firma imkoniyatiga javob beruvchi 
segmentga tovarlami pozitsiyalashtirish maqsadida bozomi optimal 
segmentini qidirish bilan bog’liq.
Iste’molchilar turiga ko’ra iste’mol talabdagi tovariari iste’molchilami 
segmentlash va ishlab chiqarish, texnik maqsadidagi tovar iste’molchilari 
bo’yicha farq qiladi.
Tegishli mahsulot ishlab chiqaruvchilar nazaiga ilmagan segment bozor 
darchasi deb ataladi. Bozor darchasi hech ham mahsulot tanqisligini 
bildirmaydi.
Bozor uyachasi shunday bozor segmentiki, uning uchun ushbu firma 
tovariari va ulami yetkazib berish imkoniyatlari eng qulay va munosibdir.
8.4. Bozor segmentatsiyasining asosiy tamoyillari. M aqsadli 
bozor segmentlarini tanlash
Bozor segmentatsiyasining tamoyillari quyidagilardir:
1. Geografik tamoyil
2. Psixografik tamoyil
3. Demografik tamoyil
4. Xulq-atvor tamoyili
Geografik tamoyil orqali bozomi joylashuvi, aholining soni va zichligi, 
tijorat faoliyatining tuzilishi, regionni rivojlanish dinamikasi, inflyatsiya 
darajasi, xuquqiy cheklashlar hisobga olinadi.
Psixografik tamoyil natijasida hayot tarzi, shaxsning tipi, jamoat 
holati kabi hisobga olinib, turmush tarzi shaxsning o’z faoliyatida, 
qiziqishlarida, qat’iyatida va e’tiqodlarida o ’z aksini topadi. Shaxsning turi 
esa hayotdan mamnun, melanholik, o’zgalardek ish ko'ruvchi, o’zbilarmon 
va boshqa hislatlarda bo’lishi mumkin.
Demografik tamoyillarda oilani soni va sifat tarkibi, oilaning hayotiylik 
sikli bosqichi, daromadlilik darajasi, mashg’ulot turi, ma’lumoti, millati 
kabilar inobatga olinadi hamda bozor segmentatsiyasining asosiy 
tamoyillaridan biri hisoblanadi.
Xulq-atvor tamoyili orqali xarid qilishga yo’l, foydalanuvchi maqomi, 
iste’mol jadalligi, bog’lanib qolish darajasi, tovar haqida ma’lumot berish,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tovarga bo’lgan munosabati hisobga olinadi.
Bozomi tahlil qilish uchun son va sifat ko’rsatkichlari, shuningdek, 
raqobat holatining tavsifnomasi, tarmoqni tuzilishi va taqsimlashni tuzilishi 
ko’rsatkichlari ishlatilishi mumkin. Bozomi tahlil qilish uchun ko’rsatkichlar 
quyidagi 5-jadvalda berilgan.