Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

VII-bob. XALQARO INVESTITSIYA BOZORI 
 
7.1.
 
Xalqaro investitsiyalar bozori. Aktsiyalarni baholash modellari 
Moliyaviy globallashuv jarayonlari xalqaro moliya bozorini yangi bir 
segmenti xalqaro investitsiyalar bozorini paydo bo‗lishiga va rivojlanishiga olib 
keldi. Bugungi kunda investitsiya sohasida aktsiyalarga nisbatan muqobil uzoq 
muddatli insturment sifatida obligatsiya muhim o‗rin tutmoqda. Obligatsiyalar 
aktsiyalardan ko‗ra yanada kam riskli hisoblanib, to‗lovda yuqoriroq ustuvorlikga 
ega. Bu shuni anglatadiki, firma o‗z majburiyatlarini bajarishda qiyinchiliklarga 
duch kelsa, birinchi navbatda, aktsionerdan avval obligatsiya egalariga to‗lovlar 
amalga oshiriladi. Hatto, yetarli darajada pul oqimlari bo‗lgan firmalarda ham
obligatsiya egalari va aktsionerlar aktsiyalari uchun to‗lovlarda baholar tez-tez 
o‗zgaruvchanligi kuzatilmoqda. Ushbu nobarqarorlik fond bozoridagi ko‗pchilik 
investorlarni qo‗rqitadi. Bunday holatda obligatsiyalar eng ommalashgan maqbul 
variant hisoblanib, ushbu qimmatli qog‗oz o‗z investtsiyalari hisobiga yashashni 
hohlovchilar uchun nisbatan havfsiz va ishonchli pul to‗lovini taklif etadi
148
.
Individual investorlarning xalqaro investitsiyalarga mablag‗lar kiritishiga va 
investitsiyalarning xalqaro pozitsiyasiga ta‘siriga quyidagi ikkita asosiy sabablarni 
keltirib o‗tish mumkin
149:

diversifikatsiya (investitsion risklarni AQSh kompaniyalari va bozorlaridan 
tashqari xorijiy kompaniya va bozorlarga tarqatilishi); 

o‗sish (bir qator mamlakatlar, ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlardagi 
iqtisodiy o‗sish imkoniyatlardan foydalanish
).
Aktsiyalar oddiy va imtiyozli aktsiya va ma‘lum davrdan keyin oddiy 
aktsiyalarga almashinuvchi konvertatsiyalanuvchi imtiyozli aktsiyalar iborat 
bo‗ladi.
Aktsiyalar sotish va sotib olish baholaridagi farqlarni yuzaga keltiruvchi 
omillar bo‗lib, ularni joylashtirish tannarxi, ular bilan o‗tkaziladigan operatsiyalar 
chastotasi, tuziladigan bitimlar hajmi,bozordagi investorlar soni, emitent moliyaviy 
ahvoli to‗g‗risidagi konfidentsial axborotlarni sotishga tayyorligi kabilar 
hisoblanadi
150
.
Bundan tashqari teng sharoitlarda aktsiyalarning sotish va sotib olish 
o‗rtasidagi baholardagi absolyut hajmidagi farq, to‗g‗ridan-to‗g‗ri ularnn kurs 
qiymatiga bog‗liq bo‗ladi.
Xalqaro investitsiyalar bozori kon‘yunkturasi, mazkur bozordagi bitimlar 
hajmi va raqobat, narh darajasi, talab va taklif nisbatini belgilovchi omillar 
yig‗indisidan iborat bo‗ladi.
 
148
Financial Markets and Institution\Eighth Edition. Frederic S. Mishkin & Stanley G. Eakins.293p. 
149
https://www.sec.gov/investor/pubs/ininvest.htm. 
150
Kiduell D. S., Peterson R. L., Blekuell D. U. Finansovie instituti, rinki i dengi. — SPb: Izdatelstvo «Piter», 2000. 
232-238s. 

---