Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Depozitar tilxat 
– fond bozorida erkin aylanadigan, xorijiy kompaniya 
aktsiyalariga (yoki obligatsiyalari) bilvosita egalik qilish shaklidagi ikkilamchi 
qimmatli qog‗ozdir.
AQShda xorijiy qimmatli qog‗ozlarning oldi–sotdi qilishga amerika depozitar 
tilxati (
ADT
) shaklida amalga oshirishga ruxsat berilgan bo‗lib, bu o‗z navbatida
mahalliy investorlar nisbatan erkin sotib olishlari va shu bilan birga, ularning 
emitentlari qattiq davlat nazorati ostida bo‗lishini ta‘minlaydi. Jahon fond bozorida 
xorijiy qimmatli qog‗ozlar savdosini tashkil etishda shuningdek, global depozitar 
tilxatlar (GDR) foydalaniladi
140
.
Depozitar tilxatlar asosan homiylik qilinadigan va homiylik qilinmaydigan 
bo‗linib, homiylik qilinmaydigan Amerika depozitar tilxatlar birjadan tashqari 
bozorda muomalada bo‗ladi. Ushbu turdagi tilxatlarni chiqarishda emitent–
kompaniya hisobotlariga alohida talablar qo‗yilmaydi.
 
Bunday tilxatlarni ro‗yxatga olishda aktsionerlik jamiyati faoliyati emitent 
faoliyat ko‗rsatayotgan mamlakat qonunlariga muvofiqligi bo‗yicha xujjatlar 
taqdim etish talab etiladi. Homiylik qilinadigan depozitar tilxatlar birinchi darajasi 
amerika fond bozoriga chiqishning oddiy va kam xarajat usuli hisoblanadi. ADT 1 
AQSh qimatli qog‗ozlar va birjalar bo‗yicha Komissiyasi uchun F–6 shakldagi 
hisobotni to‗ldirish, shuningdek, emitent–mamlakat qonunchiliga muvofiqligi talab 
etiladi.
ADT2 chiqarishda AQSh standartlari bo‗yicha emitent moliyaviy hisobotini 
taqdim etishi va F-6 va F-20 hisobot shakllarini to‗ldirish talab etiladi. Bundan 
tashqari, emitent–kompaniya amerika fond birjalari listing bo‗yicha birja 
talablariga javob berishi lozim. Bu talablarga minimal miqdordagi aktsionerlar, 
minimal bozor kapitallashuvi va bir necha yillar davomida moliyaviy hisobotlar 
taqdim etish kabilar kiritilgan.