Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Parij valyuta tizimi
XIX asrdagi sanoat inqilobi 
hamda xalqaro savdoning oltin tanga standarti shaklida kengayishi natijasida 
stixiyali tarzda (o‗z-o‗zidan) paydo bo‗ldi. Unga ko‗ra, davlatlarning pul birligi 

---

92 
oltinga bog‗langan bo‗lib, har bir davlat o‗z valyutasini oltinga nisbatan qiymatini 
belgilar edi. Bu (qat‘iy) belgilangan valyuta kursi tizimi bo‗lib, unda oltin jahon 
valyutasi vazifasini bajarishi belgilangan edi. Milliy oltin zaxirasi va mamlakatdagi 
ichki pul taklifi o‗rtasida qat‘iy nisbat saqlab turilishi lozim edi. Bu esa o‗z-o‗zidan 
to‗lov balansini tartibga solish imkoniyatini berar edi. 
Ushbu tizimning bir qator ustunliklaridan biri barqaror valyuta kurslari 
xalqaro savdo va investitsiyalar uchun qulay muhit yaratardi. Tizimning 
murakkabligi - har bir mamlakat o‗z valyutasini barqarorligi uchun yetarli oltin 
zaxirasiga ega bo‗lishi kerak edi. Shuningdek, yana bir murakkablik oltin bilan 
hisob-kitoblarni amalga oshirda, oltinni yuklash, jo‗natish, yo‗ldagi halokatlarga 
qarshi sug‗urta xarajatlarining yuqoriligi va umuman olganda yelkanli kemalar 
orqali yetkazilishning ko‗p vaqt talab qilishida edi. 
1914- yilda birinchi jahon urushining boshlanishi mamlakatlar o‗rtasidagi 
tijorat bitimlarining to‗xtalishiga olib keldi. Har bir mamlakat urush bosimi ostida 
o‗z valyutasini beligilangan qiymatda oltinga almashtirish majburiyatini 
to‗xtatdilar, bu esa tizimning to‗la inqiroziga sabab bo‗ldi. 
Birinchi jahon urushining tugashi va mamlakatlar o‗rtasidagi tashqi iqtisodiy 
aloqalarning tiklanishi Xalqaro valyuta tizimining yangi tamoyillari ishlab 
chiqishni taqozo etdi. 1922- yilda iqtisodiy va moliyaviy masalalar bo‗yicha 
Genuyada bo‗lib o‗tgan konferentsiyada kapitalistik davlatlarning oltin zaxirasi 
xalqaro savdo va boshqa operatsiyalarni hal qilish uchun yetarli emasligi e‘tirof 
etildi. Oltin va Angliya funt sterlingidan tashqari AQSh dollarini ham xalqaro 
valyuta sifatida foydalanish tavsiya etildi. Mazkur ikki valyuta xalqaro to‗lov 
vositasi vazifasini bajarishi belgilandi.