Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

 
Xarid qobiliyati pariteti
1970- yillarda XQMT nazariyasini aniq soddalashtirish munosabati bilan xarid 
qilish qobiliyatining nisbiy tengligi nazariyasi (relative parity of purchasing power 
theory, XQQNT) vujudga keldi. Bu nazariyaga muvofiq valyuta kursining 

---

o‗zgarishi (tebranishi) ikki mamlakatdagi narxlar darajasining nisbiy o‗zgarishiga 
mutanosib (proportsional): 

 

,
/
/
/
0
1
0
1
0
/
1
/
f
f
d
d
f
d
f
d
P
P
P
P
E
E

(3) 
Bu yerda 
o
d
P
 - tayanch davrda xalqaro bozorda tovar va xizmatlarning narx darajasi; 
1
d
P
 - 
joriy davrda ichki bozorda tovar va xizmatlarning narxlari darajasi; 
1
f
P
 - joriy davrda xalqaro 
bozorda tovarlar va xizmatlarning narxlari darajasi; 
0
/
f
d
E
- tayanch davrdagi valyuta kursi; 
1
/
f
d
E
 - joriy davrdagi valyuta kursi. 
Amaliy maqsadlarda tayanch davrida valyuta kursi uchun u barqaror bo‗lgan 
yoki o‗zining o‗zgaruvchi o‗rtacha qiymati bilan mos tushadigan vaqtidagi kurs 
qabul qilinadi.Narx o‗lchagichlari sifatida ko‗pincha bir necha ko‗rsatkichlardan 
foydalaniladi: istemolchilik narxlari indeksi, ishlab chiqaruvchilarning ulgurji 
narxlari indeksi va YaIM defletori. Ikki mamlakatdagi inflyatsiyani taqqoslashdan 
kelib chiqib, XQQNT asosida xalqaro valyuta kursining dinamikasini bashorat 
qilish bo‗lajak davrga joriy kursning ekstrapolyatsiyasiga mos keladi. 
Muvozanatli valyuta kursining qiymati quyidagi usulda hisoblanadi:


,
/
1
1
E
E
E
t
t
f
d






(4) 
bunda 
d

- 
f

- ichki va xalqaro bozorlardagi inflyatsiya; 
t
E
va 
1

t
E
- t 
va t+1 – vaqtlardagi valyuta kurslari. 
XQQNT nazariyasi valyuta kursi va xarid qobiliyati tengligi o‗rtasidagi 
barqaror korrelyatsiyani aniqlashga imkon beruvchi valyuta kursining nominal 
dinamikasi bashoratlarining uzoq muddatli asosi bo‗lib xizmat qiladi. Bundan 
tashqari inflyatsiya yuqori bo‗lganda XQQNT xalqaro valyuta bozorida 
makroiqtisodiy nisbatning buzilishini baholashga imkon beradi. Nihoyat, teglik 
asosida milliy tovarlar va xizmatlarning real xalqaro qiymati aniqlanadi.